Tạp chí NationalGeographic vừa có bài giải thích cập nhật và dễ hiểu về vấn đề này

Thế giới vi sinh nhỏ mà có võ

Ruột của chúng ta có hệ vi sinh vật riêng – là một cộng đồng đông đúc các sinh vật cực nhỏ gồm vi khuẩn, vi rút, nấm và ký sinh trùng sống trong đường ruột. Cơ thể chúng ta còn có bốn hệ vi sinh vật chính khác ở hệ hô hấp, da, đường niệu – sinh dục và khoang miệng. Cùng với nhau, hàng nghìn vi sinh vật sống ở trong và trên cơ thể, góp phần tạo nên hệ vi sinh ở con người.

Hệ vi sinh rất quan trọng với sức khỏe chúng ta nhưng nó chính xác là gì? Jusstin Sonnenburg – giáo sư vi sinh và miễn dịch học tại trường Đại học y Stanford, gợi ý chúng ta hãy nghĩ về nó như một hệ sinh thái thu nhỏ: “Để hình dung về hệ vi sinh, hãy nghĩ đến một khu rừng nhiệt đới – nhưng ở quy mô cực nhỏ, nơi các loài với nhiều hình dạng và kích cỡ tập hợp lại tại các vị trí cơ thể khác nhau”.

Tuy nhỏ nhưng vi sinh vật trong cơ thể lại có tầm quan trọng vô cùng lớn. Một số chức năng đã được các nhà khoa học biết đến như là bảo vệ cơ thể chống lại mầm bệnh xâm nhập, kích hoạt hệ miễn dịch và tiêu hóa thức ăn. Hầu hết các vi khuẩn đường ruột là có lợi dù cũng có những vi khuẩn có hại khác. Khi hệ vi sinh bị mất cân bằng, vi khuẩn xấu có cơ hội tung hoành, bội nhiễm, nó có thể nhiễm trùng nấm men hoặc các bệnh khác cho cơ thể.

Trong các hệ vi sinh của cơ thể, hệ vi sinh đường ruột được nghiên cứu nhiều nhất. Từ những gì chúng ta đã biết, có thể kết luận các vi sinh vật ở đường ruột mà vui, khỏe thì chúng ta được vui, khỏe; còn nếu thế giới nhỏ bé này hỗn loạn, sức khỏe của chúng ta cũng lập tức bị ảnh hưởng.

Hệ vi sinh đường ruột được tạo thành từ tất cả các vi sinh vật sống trong đường ruột và dạ dày của chúng ta. Tuy nhiên, chúng tập trung nhiều nhất ở ruột kết (kết tràng) – phần dài nhất của ruột già (đại tràng). Những sinh vật cực nhỏ này, đặc biệt là vi khuẩn, giúp cơ thể phân hủy carbohydrate (thành phần cơ bản nhất trong thức ăn mà cơ thể con người sử dụng để tạo ra năng lượng), protein (chất đạm) và đường thành các chất dinh dưỡng hữu ích và xử lý chất xơ trong ruột.

Bác sĩ Gail Cresci, chuyên gia về hệ vi sinh tại khoa tiêu hóa Bệnh viện Nhi Cleveland giải thích: “Những thứ không được tiêu hóa và hấp thụ sau khi chúng ta ăn vào đều đi xuống ruột, đến ruột già, qua ruột kết – nơi có phần lớn vi khuẩn – và trở thành thức ăn cho các vi sinh vật”.

Mối quan hệ phức tạp giữa hệ vi sinh đường ruột và sức khỏe là một thực tế. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra răng thừa hoặc thiếu một số loại vi khuẩn trong ruột liên quan mật thiết với sự khởi phát của bệnh tiểu đường. Nghiên cứu cũng chỉ ra ăn nhiều chất xơ giúp làm tăng sự đa dạng của hệ vi sinh đường ruột, làm giảm lượng đường trong máu và giúp chúng ta duy trì cân nặng phù hợp.

Bác sĩ Cresci cho biết: “Khi hệ vi sinh đường ruột cân bằng, vi khuẩn tạo ra rất nhiều phân tử có lợi và chất chuyển hóa hữu ích trong cơ thể. Chẳng hạn, vitamin K, còn gọi là “vitamin đông máu”, chủ yếu do vi khuẩn đường ruột sản xuất. Acid folic, giúp cơ thể chúng ta tạo ra các tế bào mới như da, tóc và móng tay, cũng được tạo ra bởi hệ vi sinh đường ruột”.

Tuy nhiên, thế nào là hệ vi sinh đường ruột “cân bằng” thì các chuyên gia còn chưa thống nhất về định nghĩa. Theo giáo sư Purna Kashyap, chuyên gia về y sinh tại Bệnh viện Mayo Clinic, quan điểm chung được thống nhất là đường ruột khỏe thì hệ vi sinh đường ruột có độ đa dạng cao, nhưng không có dấu hiệu nhận biết chung nào về sức khỏe đường ruột. Trạng thái “bình thường” ở người này có thể không đúng với người khác.

Trục liên hệ não – ruột

Một khía cạnh phức tạp khác của hệ vi sinh đường ruột là quan hệ của nó với não, được gọi là ” trục não – ruột”. Có rất nhiều nghiên cứu mới đáng chú ý về chủ đề này.

Ruột cung cấp từ 90-95% serotonin của cơ thể. Serotonin là chất dẫn truyền thần kinh giúp truyền thông tin giữa các tế bào thần kinh và điều chỉnh các chức năng của cơ thể như giấc ngủ, tâm trạng và tiêu hóa. Hệ vi sinh đường ruột cũng hỗ trợ sản xuất các chất dẫn truyền thần kinh và hóa chất khác như dopamine và tryptamine là những hormone liên quan đến cảm giác hạnh phúc của con người.

Giáo sư Sonnenburg ví von: “Ruột là một nhà máy sản xuất thuốc trong cơ thể. Có hàng trăm, có thể là hàng nghìn hợp chất có vai trò như thuốc được sản xuất bởi các vi khuẩn đường ruột và sau đó được hệ tuần hoàn hấp thụ”.

Ruột còn có hệ thần kinh riêng. Có thể chúng ta không thường nghe về hệ thần kinh ruột nhưng nó được gọi là “bộ não thứ hai” của cơ thể. Hàng triệu tế bào thần kinh nằm trong ruột kết hoạt động tương tự như cách bộ não chúng ta hoạt động. Hệ thần kinh ruột có nhiều chất dẫn truyền thần kinh giống như não, những chất này giúp cảm nhận cơn đau và kích hoạt hệ miễn dịch. Nó cũng di chuyển thức ăn qua hệ tiêu hóa.

Giáo sư Kashyap cho biết quan hệ giữa đường ruột có thể hoạt động hoàn toàn độc lập với bộ não nếu cần thiết”. Ông cho biết quan hệ giữa đường ruột và não tồn tại rõ ràng trước khi các nhà khoa học nghiên cứu về nó. Ví dụ có nhiều người bị tiêu chảy khi lo lắng, căng thẳng hoặc một số người bị táo bón khi chán nản.

Theo bác sĩ Cresci, giờ đây, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng các bệnh thoái hóa thần kinh như tự kỷ, Parkinson và Alzheimer đều có mối liên hệ với chứng rối loạn vi khuẩn hoặc mất cân bằng trong hệ vi sinh đường ruột. Điều còn vướng mắc là các nhà nghiên cứu chưa biết cách thức hoạt động của trục não – ruột và mối liên hệ giữa não và ruột là nhân quả hay không.

Chẳng hạn, chúng ta biết những người bị trầm cảm hoặc bị rối loạn cảm xúc thường bị táo bón. “Nhưng có phải mất cân bằng vi khuẩn đường ruột ở người trầm cảm là thủ phạm gây táo bón cho họ hay chính trầm cảm, rối loạn cảm xúc là nguyên nhân gây ra tình trạng mất cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột?” – bác sĩ Cresci đặt vấn đề. Theo bà, mối quan hệ này chưa được chứng minh đầy đủ.  Giáo sư Sonnenburg cũng đồng ý răng các nhà khoa học vẫn chỉ mới đứng ở vong ngoài trong hành trình tìm hiểu về quan hệ giữa não và đường ruột.

Tránh “bệnh từ miệng vào”

Hệ vi sinh đường ruột có vai trò quan trọng trong đảm bảo sức khỏe thể chất của chúng ta. Vậy làm thế nào để có một hệ vi sinh khỏe hoặc cân bằng lại nó sau khi ăn uống vô tội vạ? Lời ông bà xưa nói rằng “bệnh từ miệng vào” không sai ở khía cạnh những gì chúng ta ăn uống vào đều ảnh hưởng ruột của cơ thể. Chẳng hạn, với thức ăn có nhiều đường và ít chất xơ, cơ thể tiêu hóa nhanh hơn. Do đó, quá trình này không để lại nhiều chất dinh dưỡng cho hệ vi sinh đường ruột tiêu thụ, trong khi đường dư thừa có thể nuôi vi khuẩn gây bệnh. Hoặc một ví dụ khác, thuốc kháng sinh sẽ tiêu diệt cả vi khuẩn tốt và vi khuẩn xấu.

Theo bác sĩ Cresci, hệ vi sinh đường ruột có khả năng phục hồi và sẽ phục hồi tương đối nhanh. Trong các ví dụ trên, nếu chúng ta ăn uống lành mạnh trở lại hoặc ngừng dùng thuốc, các vi sinh vật đường ruột sẽ khỏe lại. Điều đó cũng có nghĩa một chế độ ăn  uống lành mạnh lâu dài mới thực sự duy trì hoặc cải thiện hệ vi sinh đường ruột lâu dài.

Các chuyên gia khuyên chúng ta nên ăn thực phẩm giàu chất xơ, như ngũ cốc, rau và các loại đậu. Bạn cũng nên kết hợp các loại thực phẩm lên men, như kim chi, nấm sữa kefir, dưa cải…vì các thực phẩm này chứa men vi sinh – là các vi sinh vật sống có thể làm tăng sự đa dạng của hệ vi sinh trong ruột. Chúng ta cũng nên kiểm soát lượng đường ăn/uống vào ở mức thấp và kết hợp nó với chất xơ, như ăn trái cây thay vì uống nước ép trái cây.

Hồng Vân

Tuổi trẻ cuối tuần số 27-2023, ngày 16-7-2023

Trục não ruột là gì?

Trục não-ruột đề cập đến dòng thông tin 2 chiều giữa đường ruột và hệ thần kinh trung ương. Tương tác hai chiều này liên quan đến nhiều con đường khác nhau như con đường thần kinh, miễn dịch, chuyển hóa. Đó là một mạng lưới rất phức tạp, có thể dễ dàng bị phá vỡ bởi nhiều yếu tố khác nhau, chẳng hạn như môi trường, căng thẳng, thuốc kháng sinh, thậm chí là quá trình mang thai, sinh nở ở phụ nữ…

Hệ vi sinh vật đường ruột là một phần quan trọng của kết nối ruột-não này. Nó phát triển đồng thời với hệ thống thần kinh trung ương và có ảnh hưởng mạnh mẽ đến chức năng của thần kinh trung ương. Nhiều bằng chứng khoa học cho thấy rối loạn hệ vi sinh đường ruột có thể có một vai trò quan trọng trong nhiều bệnh tâm thần và thần kinh.

Khi hệ khuẩn chí mất cân bằng, hoạt động trục não ruột bị rối loạn có thể làm cho hàng rào vật lý giữa hệ thần kinh trung ương và hệ tim mạch yếu đi. Khi hàng rào máu não này bị rò rỉ, nó có thể dẫn đến tình trạng viêm thần kinh. Viêm thần kinh liên quan đến đường ruột có có thể dẫn đến sự phát triển của các bệnh như đa xơ cứng, đột quỵ, bệnh Alzheimer và bệnh Parkinson.

Bên cạnh đó, rối loạn hoạt động của trục não bộ bị rối loạn còn có thể thúc đẩy tình trạng béo phì thông qua việc gây ra những sự thay đổi về trao đổi chất, kiểm soát cảm giác no và hành vi ăn uống của chúng ta. Một nghiên cứu năm 2020 gần đây đã chứng minh tín hiệu bị gián đoạn trong trục não ruột có thể tạo ra sự ưa thích mạnh mẽ đối với hương vị của đường.

Trục não ruột hoạt động theo 3 con đường khác nhau:

Dây thần kinh phế vị

Ruột của chúng ta chứa gần 500 triệu tế bào thần kinh, được kết nối với não thông qua các dây thần kinh. Dây thần kinh phế vị là một trong những dây thần kinh lớn nhất kết nối đường tiêu hóa với hệ thần kinh và đóng nhiều vai trò quan trọng trong cơ thể. Nó có tác động trên phạm vi rộng đối với chứng viêm và thành phần hệ vi sinh vật trong ruột. Nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng tới chức năng của dây thần kinh phế vị. Ví dụ, căng thẳng tâm lý đặc biệt có hại với dây thần kinh phế vị và đã được chứng minh có liên quan đến sự phát triển của các rối loạn tiêu hóa như hội chứng ruột kích thích và bệnh viêm ruột.

Chất dẫn truyền thần kinh

Theo tiến sĩ Jess Braid: “Ruột sản xuất 90% hormone hạnh phúc serotonin, 50% dopamine tìm kiếm niềm vui, melatonin – hormone giấc ngủ và oxytocin, hormone âu yếm. Khi sự cân bằng của các sinh vật trong ruột của chúng ta bị sai lệch, nó có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và hành vi của chúng ta.”

Chất chuyển hóa do vi khuẩn tạo ra

Có một mối liên hệ đáng kể giữa trục ruột-não và mức độ nhạy cảm của chúng ta với căng thẳng. Căng thẳng mãn tính có thể gây ra các đợt trầm cảm và lo lắng. Người ta suy đoán rằng những người có sức khỏe đường ruột tốt có thể chịu được áp lực tốt hơn những người phải vật lộn với nó. Nhiều nghiên cứu cũng đã chỉ ra những thay đổi trong thời kỳ đầu đời đối với hệ vi sinh vật đường ruột do tiếp xúc với kháng sinh, thiếu bú mẹ, sinh mổ, nhiễm trùng, tiếp xúc với căng thẳng và các ảnh hưởng môi trường khác có thể dẫn đến những thay đổi lâu dài về sinh lý liên quan đến căng thẳng và hành vi.

Cải thiện hoạt động trục não ruột bằng cách bổ sung probiotic

Probiotics là các chủng vi khuẩn sống, khi bổ sung với lượng vừa đủ sẽ đem lại lợi ích cho sức khỏe. Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng, probiotic có thể điều chỉnh các rối loạn thần kinh và tâm thần thông qua trục ruột-não. Các loại men vi sinh ảnh hưởng nhiều nhất đến hoạt động của hệ thần kinh trung ương thường được gọi là “spychobiotic”. Nhiều nghiên cứu lâm sàng cho thấy những “psychobiotic” này có thể cải thiện các chức năng nhận thức cũng như các triệu chứng căng thẳng, lo lắng và trầm cảm.

Mặc dù probiotic có thể được bổ sung từ các thực phẩm lên men (sữa chua, dưa,…), nhưng bạn nên lựa chọn những chế phẩm probiotic được sản xuất chuyên biệt cho trục não ruột nếu đang gặp phải các vấn đề liên quan. Đây là những chế phẩm được bào chế riêng, gồm các chủng “psychobiotic” có tác dụng điều hòa trục não ruột, qua đó cải thiện các vấn đề về tiêu hóa như rối loạn tiêu hóa dai dẳng, hội chứng ruột kích thích và rối loạn tâm thần kinh như lo âu, trầm cảm.

Vai trò của probiotic đối với sức khỏe

Theo định nghĩa của tổ chức tiêu hóa thế giới (WGO), probiotics là những vi khuẩn sống, khi bổ sung với số lượng vừa đủ sẽ đem lại lợi ích cho sức khỏe. Những lợi ích mà probiotic có thể đem lại được dựa trên vai trò của hệ vi khuẩn chí đường ruột đối với sức khỏe con người. Những nghiên cứu chỉ ra, hệ vi khuẩn chí đường ruột đóng 5 vai trò chính đối với cơ thể:

1. Vai trò hàng rào bảo vệ

Hệ khuẩn chí đường ruột bao gồm các vi khuẩn, vi nấm sống tại bề mặt niêm mạc đường ruột. Chúng cạnh tranh vị trí bám và cạnh tranh chất dinh dưỡng sẵn có với các tác nhân gây bệnh xâm nhập. Đồng thời, vi khuẩn đường ruột cũng tiết ra các chất kháng khuẩn như bacteroicin để ức chế sự tăng trưởng của các vi khuẩn có hại khác.

2. Vai trò biến dưỡng

Hệ vi khuẩn đường ruột đóng vai trò rất quan trọng đối với hệ tiêu hóa, bao gồm:

• Tiêu hóa thức ăn
• Sản xuất ra các acid béo chuỗi ngắn (SCFAs)
• Sản xuất các dưỡng chất thiết yếu như B12, vitamin K, folate…)

Chính vì vậy mà người bị rối loạn hệ vi khuẩn đường ruột có thể xuất hiện tình trạng ăn kém (thiếu B12) hoặc khó tiêu. Rối loạn hệ khuẩn chí cũng liên quan tới nhiều bệnh lý ở đường tiêu hóa khác như IBS, Crohn…

3. Vai trò đối với hệ miễn dịch

Vi khuẩn đường ruột đóng vai trò tối quan trọng trong việc hình thành hệ miễn dịch và kích hoạt các phản ứng miễn dịch của cơ thể. Chúng tham gia vào việc sản xuất interferon gama, tăng cường miễn dịch thông qua kháng thể đặc hiệu IgA, IgG, IgM và các phản ứng miễn dịch không đặc hiệu.

Khi vừa chào đời, em bé sẽ được tiếp nhận hệ vi khuẩn đầu tiên từ người mẹ qua đường âm đạo (nếu sinh thường) và qua tiếp xúc da với mẹ. Qua quá trình phát triển, hệ khuẩn chí của em bé được làm phong phú thêm và nếu xảy ra sự mất cân bằng hệ khuẩn chí đường ruột, đặc biệt trong những năm tháng đầu đời có thể ảnh hưởng tới hệ miễn dịch của trẻ. Nghiên cứu cho thấy, trẻ em sử dụng kháng sinh trong vòng 1-2 năm đầu đời sẽ dễ mắc một số loại bệnh dị ứng như viêm da cơ địa, hen suyễn, viêm mũi dị ứng…

4. Vai trò đối với chuyển hóa

Vi khuẩn đường ruột không chỉ tham gia vào tiêu hóa thức ăn và sản xuất ra các chất dinh dưỡng thiết yếu mà chúng còn tham gia quá trình sản xuất hoặc điều hòa một số loại nội tiết tố trong cơ thể. Các  nghiên cứu cho thấy, nhiều bệnh lý chuyển hóa như đái tháo đường, béo phì, xơ gan…có liên quan tới hoạt động của hệ khuẩn chí đường ruột.

Nghiên cứu ảnh hưởng của vi khuẩn đường ruột với bệnh béo phì của Cox và cộng sự năm 2014

Một nghiên cứu khá thú vị được thực hiện bởi Cox LM và cộng sự năm 2014 cho thấy, khi phá vỡ hệ khuẩn chí bảo vệ của chuột trong những ngày đầu đời, chúng có xu hướng bị béo phì. Để kiểm chứng ảnh hưởng của hệ khuẩn chí đường ruột đối với việc phát triển bệnh béo phì, người ta tiếp tục lấy hệ vi khuẩn chí của những con chuột bị béo phì này đem cấy sang những con chuột ở nhóm chứng. Kết quả sau một thời gian những con chuột này cũng phát triển tình trạng béo phì. Một nghiên cứu khác thực hiện tại Newzeland năm 2020 cho thấy, trẻ em sử dụng kháng sinh trong 1-2 năm đầu đời có xu hướng có chỉ số BMI cao hoặc có nguy cơ béo phì nhiều hơn so với trẻ sử dụng kháng sinh muộn (4-5 tuổi).

5. Vai trò đối với sức khỏe tâm thần

Vi khuẩn đường ruột tham gia vào sản xuất và điều tiết nhiều chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, dopamin, GABA…có thể ảnh hưởng tới hoạt động của hệ thần kinh trung ương. Có rất nhiều bằng chứng về sự mất cân bằng hệ khuẩn chí đường ruột ở những bệnh nhân mắc các bệnh về tâm thần kinh, đặc biệt là người bị rối loạn lo âu, trầm cảm,  Alzeihmer, trẻ tự kỉ,…

Việc tác động lên hệ khuẩn chí đường ruột bằng cách bổ sung lợi  khuẩn phù hợp (gọi là psychobiotics) hiện nay là xu thế mới rất triển vọng trong phòng ngừa và điều trị các rối loạn tâm thần.

Xu hướng phát triển các công thức probiotics đặc hiệu cho từng bệnh lý chuyên biệt

Nếu như trước đây, việc bổ sung probiotic được sử dụng chủ yếu để cải thiện các rối loạn về tiêu hóa thì hiện nay, lĩnh vực nghiên cứu probiotics đã rộng mở hơn rất nhiều, với các ứng dụng trong phòng ngừa và điều trị các bệnh lý về miễn dịch, tâm thần kinh…

Probiotic được xác định bởi chi, loài và chủng. Mỗi chủng probiotics tuy cùng loài nhưng có thể có những tác dụng đặc hiệu rất khác nhau (ví dụ Bifidobacterium lactis W51 và Bifidobacterium lactis W51 là 2 chủng vi khuẩn khác nhau mặc dù cùng loài Bifidobacterium lactis). Vì vậy, xu thế hiện nay các nhà nghiên cứu tập trung vào xác định tác dụng chính của chủng probiotics, từ đó lựa chọn các chủng probiotics để xây dựng thành một công thức cho chỉ định điều trị đặc hiệu. Như vậy, với mỗi bệnh lý khác nhau, sẽ có 1 công thức probiotics chuyên biệt có hiệu quả tốt.

WinClove tại Hà Lan là một công ty hàng đầu thế giới trong lĩnh vực nghiên cứu về probiotics. Đơn vị này tập trung và phát triển những công thức probiotics đa chủng đặc hiệu cho từng chỉ định. Một số công thức probiotics của WinClove được sử dụng rộng rãi trên thị trường thế giới như Ecologic Barrier dùng cho các rối loạn tâm thần (stress, lo âu, trầm cảm…); EcologicAAD dùng cho tiêu chảy do kháng sinh, Ecologic Panda dùng cho bệnh dị ứng…

Như vậy, cùng với việc hiểu sâu hơn về hệ khuẩn chí đường ruột và vai trò của hệ khuẩn chí đường ruột với sức khỏe, các công thức probiotic cao cấp trên thị trường đã phát triển hoàn thiện hơn và phù hợp cho từng bệnh lý, đem lại hiệu quả tối ưu nhất cho người bệnh.

Thực tế, đau dây thần kinh dạ dày không phải là một từ chính xác trong chẩn đoán bệnh, đây là cách gọi “nôm na” của bệnh đau dạ dày do các nguyên nhân tâm lý như stress, lo âu hoặc trầm cảm.

Thần kinh tác động tới hoạt động của dạ dày như thế nào?

Hoạt động bài tiết acid dịch vị tiêu hóa thức ăn của dạ dày được điều khiển bởi 2 yếu tố thần kinh:

• Thần kinh nội tại: là các đám rối Meissner nằm ngay dưới niêm mạc dạ dày, đám rối này làm bài tiết dịch vị dưới tác dụng kích thích của thức ăn trong dạ dày hoặc từ những kích thích của thần kinh trung ương.
• Thần kinh trung ương: là dây thần kinh phế vị, hay còn gọi là dây thần kinh số X. Dây thần kinh X làm bài tiết dịch vị dưới tác dụng kích thích của 2 loại phản xạ: phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện, các tác nhân gây nên 2 phản xạ này tương tự như trong cơ chế bài tiết nước bọt.

Như vậy, hoạt động bài tiết acid dạ dày phụ thuộc rất lớn vào các tín hiệu dẫn truyền thần kinh. Khi bị căng thẳng, cơ thể của chúng ta bật chế độ “chiến hay chạy” (Fight or Flight) – đây là một chế độ khá hữu ích giúp con người có thể sinh tồn dưới những điều kiện nguy hiểm. Ở chế độ này, các hóa chất trong cơ thể được bài tiết ra nhằm tăng tuần hoàn máu tới tim và não bộ để 2 cơ quan này hoạt động với công suất tối đa. Tuy nhiên, chính điều này sẽ làm giảm lưu lượng máu xuống đường tiêu hóa. Đồng thời, stress cũng kích hoạt dây thần kinh phế vị làm dạ dày tăng tiết acid nhiều hơn. Nếu tình trạng này xuất hiện thường xuyên, kéo dài sẽ làm lớp bảo vệ niêm mạc dạ dày bị ăn mòn, dẫn tới viêm loét dạ dày. Đồng thời, stress kéo dài cũng làm rối loạn nhu động co bóp của dạ dày, gây ra tình trạng ăn khó tiêu, buồn nôn, nôn, trào ngược dạ dày thực quản.

Phân biệt đau dây thần kinh dạ dày với đau dạ dày thông thường?

Đau dây thần kinh dạ dày hay đau dạ dày thực tế cùng chỉ một loại bệnh đó là viêm loét dạ dày. Tuy nhiên, điểm khác biệt là nguyên nhân gây đau dạ dày. Bệnh đau dạ dày có thể xảy ra do một số nguyên nhân khác nhau gồm: nhiễm khuẩn HP, stress, sử dụng thuốc (corticoid, NSAIDs), sử dụng rượu bia. Đau dây thần kinh dạ dày chính là viêm loét dạ dày do stress gây ra.

Người bệnh bị đau dây thần kinh dạ dày thường có các đặc điểm:

• Người bệnh được chẩn đoán mắc viêm loét dạ dày và không bị nhiễm khuẩn HP; hoặc nhiễm khuẩn HP đã được tiệt trừ nhưng không khỏi đau dạ dày
• Người bệnh bị đau dạ dày mặc dù chế độ sinh hoạt lành mạnh, không dùng rượu bia
• Đa số các trường hợp bị viêm dạ dày dai dẳng, điều trị không khỏi dứt điểm
• Người bệnh có biểu hiện căng thẳng hoặc lo lắng, mất ngủ
• Có các triệu chứng cơ thể của rối loạn lo âu/trầm cảm như: mệt mỏi, khó thở, hụt hơi, tim đập nhanh, đau đầu, vã mồ hôi…

Điều trị chứng đau dây thần kinh dạ dày

Thông thường, hầu hết các trường hợp đau dây thần kinh dạ dày có thể điều trị nội khoa (tức là điều trị bằng thuốc), kết hợp chế độ sinh hoạt, tập luyện thích hợp. Khi được chẩn đoán đau dây thần kinh dạ dày, bạn sẽ được bác sĩ kê đơn thuốc điều trị viêm dạ dày kết hợp các biện pháp hoặc thuốc để giảm căng thẳng, lo lắng.

• Đối với trường hợp bị căng thẳng, lo âu mức độ nhẹ: ưu tiên người bệnh tự điều chỉnh chế độ sinh hoạt, làm việc để tránh căng thẳng. Người bệnh cũng có thể lựa chọn các chế phẩm hỗ trợ để giảm lo âu. Hiện nay, một loại chế phẩm được ưu tiên sử dụng cho những người đau dạ dày do stress đó là loại probiotics (men vi sinh) điều hòa trục não ruột Cerebio. Đây là chế phẩm chứa hỗn hợp probiotics có tác dụng điều hòa hoạt động dẫn truyền tín hiệu thần kinh giữa não bộ và đường tiêu hóa, qua đó vừa giúp giảm căng thẳng, lo lắng, vừa cải thiện được các rối loạn ở đường tiêu hóa. Liệu pháp này được đánh giá là an toàn, đem lại hiệu quả cao cho người bị đau dây thần kinh dạ dày. Bạn có thể tìm hiểu thêm về loại probiotic này Tại đây.
• Trường hợp có biểu hiện rối loạn lo âu mức độ nặng hoặc có trầm cảm: người bệnh có thể được kê đơn thuốc an thần hoặc thuốc chống trầm cảm. Cần lưu ý các thuốc này có thể có tác dụng phụ và phải sử dụng theo đúng liều lượng cũng như lộ trình của bác sĩ kê đơn.
• Người bệnh nên: tập thể dục thường xuyên, tránh công việc quá căng thẳng, hạn chế thức khuya, không sử dụng rượu và các chất kích thích.

Ngoài ra, phương pháp điều trị ngoại khoa có thể được áp dụng trong các trường hợp bị đau dạ dày do stress không đáp ứng điều trị nội khoa, người bệnh có nguy cơ mắc các biến chứng của bệnh như xuất huyết, thủng dạ dày, ung thư dạ dày – thực quản. Theo phương pháp này, bác sĩ sẽ cắt dây thần kinh phế vị để hạn chế ảnh hưởng từ thần kinh trung ương xuống dạ dày của người bệnh. Tất nhiên, can thiệp ngoại khoa cũng sẽ kèm theo những nguy cơ rủi ro nhất đinh. Do vậy, người bệnh cần thảo luận kĩ với bác sĩ để quyết định phương pháp điều trị phù hợp.

Trên đây là những thông tin giúp bạn đọc hiểu thêm về chứng đau dây thần kinh dạ dày. Nếu cần tư vấn kĩ hơn, bạn có thể để lại câu hỏi hoặc gọi chúng tôi theo số hotline 0981.966.152.

DS. Quỳnh Anh

Các loại thuốc điều trị rối loạn lo âu – trầm cảm và tác dụng phụ

Có một số loại thuốc được sử dụng trong điều trị rối loạn lo âu và trầm cảm, trong đó phổ biến nhất là loại: thuốc ức chế hấp thu tái chọn lọc serotonin, thuốc ức chế hấp thu tái chọn lọc serotonin-norepinephrine, thuốc an thần, thuốc chẹn beta.

Thuốc chống trầm cảm

Thuốc chống trầm cảm phổ biến thường được sử dụng là thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) hoặc thuốc ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin – norepinephrine. Thuốc chống trầm cảm được dùng để điều trị bệnh trầm cảm nặng và cũng thường được kê đơn cho bệnh nhân người mắc chứng lo âu và rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD).

SSRI hoạt động bằng cách ngăn chặn các tế bào thần kinh trong não tái hấp thu serotonin. Đây là một hóa chất đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh tâm trạng. Các thuốc này bao gồm: citalopram, escitalopram, fluoxetine, paroxetine, sertraline… Những loại thuốc này thường cần 2 – 6 tuần để bắt đầu có hiệu quả, nhưng chúng không có tác dụng với tất cả mọi người.

SNRI hoạt động bằng cách giảm sự tái hấp thu của não đối với các hóa chất serotonin và norepinephrine. Một số SNRI như: duloxetine, venlafaxine… Cũng như các thuốc SSRI, SNRI có thể mất vài tuần để có hiệu lực.

Những tác dụng phụ có thể gặp khi sử dụng các loại thuốc này bao gồm:

• Buồn ngủ hoặc mệt mỏi
• Nhìn mờ, chóng mặt
• Khô miệng
• Cảm thấy kích động hoặc bồn chồn; tăng nguy cơ tự tử
• Tăng cân
• Rối loạn cương dương
• Rối loạn dạ dày-ruột: buồn nôn, tiêu chảy, táo bón.
• Đau đầu, buồn nôn

Các thuốc an thần

Thuốc an thần như: alprazolam, diazepam, lorazepam… có hiệu quả cải thiện các triệu chứng của lo âu, tác dụng nhanh chóng nhưng nếu sử dụng lâu dài chúng sẽ có thể bị giảm tác dụng (nhờn thuốc) hoặc nguy cơ bị nghiện thuốc. Do những rủi ro này, các chuyên gia khuyên rằng các bác sĩ không kê đơn sử dụng liên tục các thuốc an thần trong hơn 1 tháng.

Một số bất lợi người bệnh cần lưu ý khi dùng nhóm thuốc này như:

• Buồn ngủ
• Mệt mỏi
• Kém tập trung
• Suy giảm nhận thức
• Nghiện thuốc

Các thuốc khác

Thuốc chẹn beta (một loại thuốc phổ biến cho những người bị tăng huyết áp và bệnh tim) cũng được các bác sĩ có thể kê toa để giảm một số triệu chứng thực thể của rối loạn lo âu như tim đập nhanh, hồi hộp, tăng huyết áp. Các thuốc chẹn beta bao gồm atenolol, propranolol… Tác dụng phụ có thể gặp của loại thuốc này bao gồm: tay chân lạnh, phiền muộn, mệt mỏi, hạ huyết áp, tăng cân… Không dùng các thuốc này cho người mắc bệnh hen suyễn. Những người mắc bệnh tiểu đường nên thận trọng và thảo luận với bác sĩ về những rủi ro có thể xảy ra.

Thận trọng trong kê đơn thuốc chống trầm cảm!

Tỉ lệ người mắc rối loạn lo âu, trầm cảm ngày càng tăng cao, điều đó cũng dẫn tới việc thuốc chống trầm cảm được kê đơn sử dụng phổ biến. Tuy nhiên, không phải trường hợp nào sử dụng thuốc chống trầm cảm cũng đem lại hiệu quả như ý trong khi nguy cơ tác dụng phụ của thuốc khá cao, do vậy cần cần trọng trong sử dụng thuốc chống trầm cảm.

Nghiên cứu cho thấy, mặc dù thuốc chống trầm cảm có vai trò quan trọng ở những bệnh nhân trầm cảm nặng, nhưng ở người bị trầm cảm nhẹ đến trung bình hoặc những người có các triệu chứng chưa đủ điều kiện gọi là trầm cảm, thuốc chống trầm cảm chưa thật sự có hiệu quả. Ở thanh thiếu niên và trẻ em hiệu quả còn kém thuyết phục hơn.

Do vậy, những bệnh nhân mắc trầm cảm nhẹ đến vừa và trẻ em có thể cân nhắc tới các liệu pháp tự nhiên như bổ sung dinh dưỡng, sử dụng thực phẩm chức năng hỗ trợ giảm lo âu, trầm cảm hoặc tâm lý trị liệu. Nếu các biện pháp trên không hiệu quả thì mới cân nhắc tới sử dụng thuốc chống trầm cảm.

Lưu ý cho người bệnh

• Thuốc chống trầm cảm có thể cần 1 thời gian dài (2-6 tuần) để phát huy hiệu quả và tác dụng phụ thường nặng hơn trong những tuần đầu tiên sử dụng. Người bệnh không nên tự ý bỏ thuốc mà hãy báo cáo với bác sĩ điều trị những triệu chứng gặp phải để được hướng dẫn xử trí kịp thời.
• Thuốc chống trầm cảm thường được sử dụng kéo dài ít nhất 6 tháng trở lên và phải giảm liều dần trước khi ngưng hoàn toàn
• Không được sử dụng thuốc an thần kéo dài quá 1 tháng vì nguy cơ gây nghiện thuốc. Trong đơn thuốc điều trị rối loạn lo âu, trầm cảm thường kê đơn kết hợp thuốc này, do vậy bệnh nhân không tự ý mua đơn thuốc kéo dài để điều trị
• Tình trạng của mỗi người là khác nhau, do vậy bệnh nhân không nên tham khảo đơn thuốc của người khác áp dụng cho bản thân
• Bên cạnh sử dụng thuốc, người bệnh cần quan tâm tới chế độ dinh dưỡng bổ sung, tập luyện để nhanh hồi phục

Một nghiên cứu mới được đăng tải trên tạp chí khoa học Nature, tổng hợp và phân tích dữ liệu từ dự án theo dõi sức khỏe của 500.000 người tại Anh. Các nhà nghiên cứu đã tập trung vào dữ liệu của 401 người, có hình ảnh não bộ được chụp trước và sau khi mắc Covid-19. Ảnh chụp sau được thực hiện trong khoảng thời gian trung bình là 141 ngày khi được chẩn đoán mắc bệnh. Các hình ảnh của nhóm 401 người này được so sánh với một nhóm khác gồm 384 người với những đặc điểm tương đương về tuổi tác, giới tính, sắc tộc và thời gian chụp ảnh não bộ.
Kết quả phân tích chỉ ra tác động đáng kể và có hại của virus SARS-CoV-2 đối với não bộ. Tác động được nhận thấy chủ yếu ở hệ thống limbic (nhóm các cấu trúc liên kết nằm sâu trong não bộ, có nhiệm vụ kiểm soát cảm xúc và hành vi của con người) và khứu giác. Ngoài ra, trong nghiên cứu hình ảnh mới, các chuyên gia phát hiện khả năng những thay đổi trong não bộ do nhiễm Covid-19 có thể dẫn tới hoặc đẩy nhanh tình trạng sa sút trí tuệ theo tuổi tác. Dù các nhà nghiên cứu không phát hiện trình trạng suy giảm trí nhớ ở các bệnh nhân Covid-19 thể nhẹ, nhưng chức năng điều hành của não bộ có suy giảm, trong đó có phản ứng nhận thức chung chậm đi.
Các nhà nghiên cứu cũng đã so sánh hình ảnh não bộ của các bệnh nhân mắc Covid-19 và những người mắc bệnh virus khác như cúm hoặc viêm phổi. Kết quả chỉ ra những thay đổi trong não bộ sau khi mắc Covid-19 cũng đáng kể hơn và khác biệt hơn so với những thay đổi ở não bộ sau khi mắc cúm hoặc viêm phổi.

Nhiều nghiên cứu khác cũng đã cung cấp những bằng chứng cho thấy ảnh hưởng Covid-19 đối với chức năng nhận thức. Kết quả theo dõi trên 200 bệnh nhân Covid-19 trong giai đoạn từ cuối 2020 đến đầu 2021 cho thấy, khoảng 2/3 số người bị bệnh Covid-19 đã xuất hiện các triệu chứng hậu Covid  (kéo dài hơn 12 tuần kể từ ngày xét nghiệm dương tính với virus SARS-CoV-2). Trong đó, 78% gặp vấn đề khó tập trung, 69% gặp vấn đề não sương mù, 68% xuất hiện các triệu chứng hay quên và khoảng 40% gặp khó khăn về ngôn ngữ như nói hoặc viết sai.

Nhiều người sau khi nhiễm Covid-19 gặp vấn đề về chức năng nhận thức

Những người xuất hiện các triệu chứng hậu Covid cũng gặp nhiều bất tiện, gián đoạn trong cuộc sống hằng ngày. Hơn một nửa số bệnh nhân Covid-19 tham gia nghiên cứu không thể làm việc thêm giờ và 1/3 số này mất việc vì bị ốm. Những kết quả này càng góp phần khẳng định một tác động có thật và có thể đánh giá được đang xảy ra với các bệnh nhân Covid-19. Đây là một bằng chứng quan trọng cho thấy bệnh nhân khỏi Covid-19 vẫn gặp những khó khăn về nhận thức, không nhất thiết là lo âu hay trầm cảm, những khó khăn về ghi nhớ cũng tác động tới cuộc sống hằng ngày của người bệnh.

Tuy những nghiên cứu chưa thể xác định chính xác nguyên nhân gây ra tình trạng này, nhưng có 2 giả thuyết được đặt ra. Thứ nhất là tình trạng viêm hệ thống kéo dài xảy ra khi nhiễm virus và tình trạng viêm này có thể tác động tới hành vi hoặc nhận thức theo những cách vẫn chưa được hiểu đầy đủ. Giả thuyết thứ 2 là virus có thể xâm nhập trực tiếp và làm tổn thương các tế bào não bộ.

Một số lời khuyên có thể giúp bạn cải thiện tình trạng giảm trí nhớ, mất tập trung sau nhiễm Covid-19:

Rối loạn tâm thần có xu hướng gia tăng trong đại dịch Covid-19

Tại Hội thảo trực tuyến hưởng ứng Ngày Sức khỏe tâm thần thế giới do Bệnh viện Tâm thần Trung ương I tổ chức sáng 10-10, PGS.TS Nguyễn Tuấn Hưng, Giám đốc Bệnh viện, cho biết kết quả phân tích 66 nghiên cứu trên thế giới về tỉ lệ mắc các rối loạn tâm thần trong đại dịch Covid-19 cho thấy, tỉ lệ mắc rối loạn trầm cảm là 31,4%, rối loạn lo âu là 31,9%, stress là 41,9%, rối loạn giấc ngủ là 37,9%.

Tại Việt Nam, một nghiên cứu trước đó ghi nhận khoảng 14,9% dân số từng gặp vấn đề về sức khỏe tâm thần. Và con số này đã tăng cao hơn đáng kể trong đại dịch Covid-19.

Một số nguyên nhân làm gia tăng tỉ lệ mắc rối loạn tâm thần gia tăng trong đại dịch bao gồm:

• Những bệnh nhân bị nhiễm bệnh, tiếp xúc với người bệnh lo lắng về sức khỏe
• Giãn cách xã hội, người dân bị cô lập, ít tiếp xúc với môi trường xung quanh
• Người dân bị ảnh hưởng thu nhập
• Bị ảnh hưởng bởi các tin tức tiêu cực liên quan tới dịch bệnh

Một điều tưởng chừng như vô hại đó là theo dõi, cập nhật các tin tức, số liệu về tình hình dịch bệnh nhưng lại có thể tác động tiêu cực tới tâm lý. Việc theo dõi số ca nhiễm, số ca bệnh nặng hay tử vong có thể tạo ra cảm giác lo lắng, bất an và nếu tình trạng này xảy ra thường xuyên, kéo dài thì người đọc tin tức hoàn toàn có thể mắc chứng rối loạn lo âu.

Vì sao rối loạn tâm thần thường bị bỏ qua?

Phần lớn những người bị rối loạn lo âu hay trầm cảm thường có xu hướng che giấu tình trạng của mình do lo ngại những người xung quanh đánh giá bản thân yếu đuối, hoặc nghĩ rằng mình có thể tự vượt qua. Mặt khác, có rất nhiều trường hợp rối loạn lo âu hoặc trầm cảm biểu hiện dưới những triệu chứng cơ thể khiến người bệnh luôn nghi ngờ mình bị mắc một căn bệnh thực thể nào đó.

Bệnh nhân thường có những biểu hiện toàn thân như: đau ngực, mệt mỏi, chóng mặt, nhức đầu, đau lưng, khó thở, mất ngủ, đau bụng, tê cóng…Điều này khiến cho bệnh nhân rất khổ sở vì đi thăm khám nhiều chuyên khoa khác nhau mà không tìm được nguyên nhân gây bệnh cụ thể. Theo thống kê có tới 88% bệnh nhân có biểu hiện rối loạn tâm thần thăm khám ở cơ sở khám chữa bệnh ban đầu thay vì chuyên khoa tâm thần.

Cách ngăn ngừa và đối phó với rối loạn tâm thần do dịch Covid

Hạn chế đọc tin tức tiêu cực: Điều đầu tiên bạn có thể làm để tránh mắc phải rối loạn tâm thần đó là hạn chế việc đọc quá nhiều tin tức liên quan tới số liệu về ca nhiễm bệnh hoặc tử vong. Việc theo dõi số ca bệnh thường xuyên, hàng ngày có ý nghĩa đối với các cơ quan quản lý nhằm kiểm soát dịch bệnh. Tuy nhiên, đối với người dân thì việc theo dõi các thông báo từ cơ quan quản lý và địa phương, tuân thủ chính sách phòng ngừa dịch bệnh là đủ. Ngay khi có những dấu hiệu lo lắng, căng thẳng, hãy dừng việc đọc các tin tức về dịch bệnh.

Tập luyện thể dục thường xuyên: là một cách tốt để tăng cường sức khỏe cũng như khiến tinh thần thoải mái, thư thái, giúp bạn dễ đi vào giấc ngủ. Bạn nên tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày và 3-5 ngày/tuần.

Thường xuyên trò chuyện với bạn bè, người thân: gặp gỡ, tiếp xúc với mọi người xung quanh có thể giúp giảm lo âu, trầm cảm. Trong bối cảnh giãn cách, cách ly, bạn có thể liên lạc và trò truyện với người thân qua các ứng dụng video call.

Sử dụng thực phẩm chức năng hỗ trợ giảm lo âu, trầm cảm như Cerebio…

Thăm khám: khi có dấu hiệu bị rối loạn lo âu và trầm cảm và đã thực hiện những biện pháp kể trên không cải thiện được tình trạng, bạn nên tìm một cơ sở khám chữa bệnh chuyên khoa sức khỏe tâm thần để thăm khám càng sớm càng tốt. Các bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng bệnh và hướng dẫn bạn một số biện pháp điều trị như dùng thuốc, hay trị liệu tâm lý.

Để hiểu rõ hơn về căn bệnh trầm cảm và cách xử trí khi có biểu hiện trầm cảm, mời quý khán giả theo dõi Chương trình Phòng mạch FM – Phát sóng vào 17h ngày 1/5/2021

Khách mời chương trình: ThS.BS Lê Đình Phương – Trưởng Khoa Nội tổng quát, Y học gia đình và kiểm tra sức khỏe, Bệnh viện FV
Bác sĩ Lê Đình Phương có hơn 30 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe và điều trị các rối loạn tâm thần, đặc biệt là rối loạn lo âu và trầm cảm.

Quý khán giả quan tâm và muốn được tư vấn trực tiếp cùng bác sĩ Lê Đình Phương có thể bấm “Thích” hoặc “Theo dõi” Fanpage Cerebio để nhận thông báo khi có Chương trình mới phát sóng.

Nguồn: Chương trình Phòng mạch FM – VoH Radio

Dẫn chương trình: BTV Kim Ánh

Mời quý khán giả theo dõi Chương trình Phòng mạch FM – Phát sóng vào 17h ngày 1/5/2021

Khách mời chương trình: PGS.TS.Quách Trọng Đức – Phó chủ nhiệm Bộ môn Nội – ĐH Y dược TPHCM – Tổng thứ ký Hội khoa học Tiêu hóa TPHCM

Quý khán giả quan tâm và muốn được tư vấn trực tiếp cùng bác sĩ Quách Trọng Đức có thể bấm “Thích” hoặc “Theo dõi” Fanpage Cerebio để nhận thông báo khi có Chương trình mới phát sóng.

Nguồn: Chương trình Phòng mạch FM – VoH Radio

Dẫn chương trình: BTV Kim Ánh