Hệ vi sinh vật đường ruột – người bạn đồng hành thầm lặng

Trong ruột của mỗi người chứa hàng nghìn tỷ vi khuẩn, virus, nấm và vi sinh vật khác. Chúng không hề gây hại – ngược lại, phần lớn chúng sống “hòa bình” và giúp ích rất nhiều cho chúng ta. Hệ vi sinh vật này giúp tiêu hóa thức ăn, bảo vệ niêm mạc ruột, kích thích hệ miễn dịch và đặc biệt là… ảnh hưởng đến não bộ.

Ruột và não kết nối chặt chẽ qua một hệ thống gọi là trục não–ruột–vi sinh vật (gut–brain–microbiota axis). Thông qua dây thần kinh phế vị, các chất dẫn truyền thần kinh, hormone và thậm chí là những sản phẩm chuyển hóa từ vi khuẩn có thể gửi “tín hiệu” lên não – ảnh hưởng đến tâm trạng, nhận thức và hành vi.

Bạn có thể hiểu rằng, não và ruột không hoạt động độc lập, mà chúng có thể tác động qua lại lẫn nhau. Chẳng hạn, khi bạn bị căng thẳng, lo lắng, bạn có thể có cảm giác bồn chồn ở bụng, thậm chí là có cảm giác buồn nôn, muốn đi vệ sinh. Ngược lại, nếu bạn bị rối loạn tiêu hóa, bạn rất dễ căng thẳng và cáu gắt.

Trẻ tự kỷ và những “khác biệt” trong ruột

Nhiều nghiên cứu gần đây phát hiện rằng trẻ em mắc rối loạn phổ tự kỷ có hệ vi sinh vật đường ruột khác biệt so với trẻ phát triển bình thường. Những điểm khác biệt đó bao gồm:

• Giảm đa dạng vi khuẩn có lợi: Ví dụ như Bifidobacterium hay Prevotella, vốn đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa viêm và trao đổi chất.

• Tăng một số loại vi khuẩn có hại: Như Clostridium, một loại vi khuẩn có thể sản sinh độc tố làm rối loạn tín hiệu thần kinh.

• Tỉ lệ axit béo chuỗi ngắn thay đổi: Đây là sản phẩm của quá trình lên men chất xơ, có vai trò bảo vệ não và ruột. Trẻ tự kỷ thường có mức thấp hơn so với bình thường.

Những sự thay đổi này có thể không chỉ liên quan đến các triệu chứng tiêu hóa mà còn ảnh hưởng đến hành vi như tăng kích thích, khó tập trung, giảm tương tác xã hội.

Hành vi của trẻ có thể bị ảnh hưởng bởi… vi khuẩn?

Nghe qua thì có vẻ khó tin, nhưng có cơ sở khoa học cho điều đó. Một số vi khuẩn đường ruột có thể tạo ra hoặc kích thích sản xuất chất dẫn truyền thần kinh như:

• Serotonin – chất điều hòa tâm trạng, ngủ và cảm xúc.

• GABA – chất giúp làm dịu thần kinh, chống lo âu.

• Dopamine – liên quan đến động lực và sự tập trung.

Ở trẻ tự kỷ, sự mất cân bằng vi sinh có thể làm giảm những chất này, dẫn đến các biểu hiện như mất ngủ, hành vi lặp đi lặp lại, hoặc bùng phát cảm xúc.

Nghiên cứu trên chuột cho thấy khi cấy vi sinh vật từ trẻ tự kỷ vào chuột, chúng bắt đầu có những hành vi giống tự kỷ như giảm giao tiếp xã hội, lặp đi lặp lại hành vi. Điều này củng cố thêm giả thuyết rằng hệ vi sinh vật có ảnh hưởng rất lớn đến chức năng thần kinh.

Có thể cải thiện hành vi bằng cách “chăm sóc” hệ vi sinh vật?

Cho tới hiện nay, chúng ta đã làm được rất nhiều điều để hỗ trợ cho trẻ tự kỉ như các liệu pháp tâm lý, giáo dục đặc biệt, dinh dưỡng. Tuy nhiên, vẫn còn quá nhiều lỗ hổng khiến các nhà chuyên môn trăn trở, và vẫn còn nhiều khó khăn đối với trẻ cũng như gia đình trong con đường giúp trẻ hòa nhập. Những phát hiện về hệ khuẩn chí đường ruột đã mở ra một hướng đi mới, tác động vào hệ vi sinh đường ruột để hỗ trợ cho quá trình can thiệp đối với trẻ tự kỉ.

Điều chỉnh chế độ ăn, bổ sung prebiotic, probiotics… là những phương pháp dễ tiếp cận mà cha mẹ có thể hỗ trợ cho trẻ. Nghiên cứu cho thấy, bổ sung men vi sinh với chủng loại và liều lượng thích hợp có thể cải thiện tích cực về các triệu chứng tiêu hóa và hành vi của trẻ tự kỉ. Tuy nhiên, các bậc phụ huynh cũng cần lưu ý, không phải chủng lợi khuẩn nào cũng có tác dụng giống nhau và mang lại hiệu quả tốt.

Hiện nay, các nhà khoa học đã nghiên cứu và tìm ra các chủng lợi khuẩn đặc biệt, có tác dụng mạnh lên trên hoạt động của trục não ruột, gọi là “psychobiotic”. Đây là lựa chọn phù hợp hơn so với các sản phẩm “probiotics” – men vi sinh nói chung nhờ tác dụng nổi trội trên hệ trục não ruột.

Trẻ nên được ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt vì chúng giàu chất xơ, giúp nuôi dưỡng vi khuẩn có lợi. Hạn chế thực phẩm siêu chế biến, đường tinh luyện, phụ gia.

Tự kỷ là một rối loạn tâm – thần kinh phức tạp cần được can thiệp đa chiều, từ nhiều góc độ khác nhau. Sự phát hiện mới về vai trò hệ vi sinh đường ruột trong ASD đã mở ra một cách tiếp cận mới, bổ sung thêm cùng các phương pháp hỗ trợ để mang lại sự tiến bộ tốt nhất cho trẻ mắc rối loạn này.

Trục Não – Ruột – Hệ khuẩn chí đường ruột là gì?

Trục não–ruột–hệ khuẩn chí đường ruột (brain–gut–microbiota axis) là hệ thống liên lạc hai chiều giữa hệ thần kinh trung ương, hệ tiêu hóa và hệ vi sinh vật đường ruột. Hệ thống này bao gồm:​

• Hệ thần kinh trung ương (CNS): Não và tủy sống.

• Hệ thần kinh ruột (ENS): Mạng lưới thần kinh trong ruột, đôi khi được gọi là “bộ não thứ hai”.

• Hệ vi sinh vật đường ruột: Hàng nghìn tỷ vi khuẩn sống trong đường tiêu hóa.​

Sự tương tác giữa não và ruột là tương tác hai chiều, qua các con đường khác nhau như thần kinh, miễn dịch và chuyển hóa. Có thể bạn sẽ khá ngạc nhiên khi biết rằng, căng thẳng tinh thần có thể ảnh hưởng tới các hoạt động ở ruột. Và bất ngờ hơn nữa là những hoạt động ở ruột, cùng với hàng triệu các chủng vi sinh tại đây lại có thể ảnh hưởng lên chức năng thần kinh, khả năng tập trung và cảm xúc của chính bạn.​

Vai trò của hệ vi sinh vật đường ruột trong phát triển thần kinh

Hệ vi sinh đường ruột không chỉ đóng vai trò trong tiêu hóa thức ăn, mà còn tham gia vào quá trình phát triển thần kinh. Người ta nhận thấy rằng, quá trình phát triển của hệ vi sinh đường ruột ở trẻ song hành cùng quá trình trưởng thành của hệ thần kinh. Đồng thời, ở tuổi già, khi hệ thần kinh thoái hóa thì hệ khuẩn chí đường ruột cũng bị suy giảm rõ rệt. Hệ vi sinh đường ruột có thể ảnh hưởng tới hệ thần kinh trung ương qua những cơ chế:​

• Sản xuất chất dẫn truyền thần kinh: Vi khuẩn ruột có thể sản xuất serotonin, dopamine và axit gamma-aminobutyric (GABA), ảnh hưởng đến tâm trạng và hành vi. Có tới hơn 90% serotonin được sản xuất tại ruột

• Chuyển hóa axit amin: Vi khuẩn chuyển hóa tryptophan thành các hợp chất ảnh hưởng đến chức năng não.

• Điều hòa hệ miễn dịch: Vi khuẩn ruột kích thích hệ miễn dịch, ảnh hưởng đến viêm nhiễm và chức năng não.​

Mối liên hệ giữa trục não–ruột–vi sinh vật và chứng tự kỷ

Nhiều nghiên cứu cho thấy trẻ tự kỷ có sự khác biệt trong hệ vi sinh vật đường ruột so với trẻ phát triển bình thường. Trẻ tự kỷ thường có ít loại vi khuẩn hơn, đặc biệt là các loài có lợi như Prevotella và Coprococcus. Bên cạnh đó, một số nghiên cứu phát hiện sự gia tăng của vi khuẩn có hại Clostridium và Sarcina trong ruột trẻ tự kỷ.

Những thay đổi này có thể ảnh hưởng đến chức năng tiêu hóa và hành vi của trẻ.​ Trẻ tự kỷ thường gặp các vấn đề tiêu hóa như táo bón, tiêu chảy và đau bụng. Những triệu chứng này không chỉ gây khó chịu mà còn có thể ảnh hưởng đến hành vi và cảm xúc của trẻ. Ví dụ, đau bụng có thể làm trẻ trở nên kích động hoặc khó chịu hơn.

Sự bất thường  của hệ vi sinh đường ruột cũng ảnh hưởng tới việc sản xuất các chất chuyển hóa và các chất dẫn truyền thần kinh khác nhau, ảnh hưởng tới cơ thể. Chẳng hạn, nghiên cứu của Devika và Raman năm 2019 đã chỉ ra rằng, lợi  khuẩn Bifidobacterium spp, Bifidobacterium infantis ảnh hưởng tới việc sản xuất serotonin, hormon điều chỉnh cảm xúc và hành vi. Hay trong một nghiên cứu khác của Giri và Sharma năm 2022 cũng cho thấy, các loài Lactobacillus liên quan tới các chất dẫn truyền thần kinh giúp cải thiện chức năng não và nâng cao tâm trạng. Những trẻ sinh mổ không được tiếp nhận khuẩn chí thông qua đường âm đạo của người mẹ có thành phần khuẩn chí khác biệt so với trẻ sinh thường, và có thể làm tăng 23% nguy cơ mắc tự kỉ.

Tiềm năng can thiệp thông qua hệ vi sinh vật

Việc điều chỉnh hệ vi sinh vật đường ruột có thể mang lại lợi ích cho trẻ tự kỷ thông qua việc cân bằng lại hoạt động trục não ruột, cải thiện các triệu chứng tiêu hóa và hành vi. Bên cạnh việc chú ý tới chế độ ăn uống đa dạng cho trẻ, bổ sung thêm các thực phẩm giàu chất xơ và hạn chế đường để cải thiện hệ vi sinh đường ruột thì các bậc phụ huynh cũng có thể tìm hiểu việc bổ sung thêm men vi sinh.

Hiện nay, các nhà nghiên cứu chuyên sâu trong lĩnh vực vi sinh đã phát triển những công thức men vi sinh chứa các chủng lợi khuẩn tác dụng chuyên biệt trên trục não ruột, gọi là psychobiotic. Chế phẩm chứa psychobiotics được dùng cho các trường hợp gặp các rối loạn tâm thần kinh như lo âu, trầm cảm và tự kỉ để hỗ trợ cải thiện các triệu chứng tâm thần, kèm theo các rối loạn tiêu hóa.

​Việc điều chỉnh hệ vi sinh đường ruột cũng cần kết hợp với các phương pháp giáo dục đặc biệt để đem lại kết quả tốt nhất trong cải thiện nhận thức và hành vi  cho trẻ.

Trục não–ruột–vi sinh vật đóng vai trò quan trọng trong sức khỏe tổng thể và có thể ảnh hưởng đến sự phát triển thần kinh ở trẻ tự kỷ. Hiểu rõ mối liên hệ này có thể mở ra hướng đi mới trong việc hỗ trợ và điều trị toàn diện hơn cho trẻ tự kỷ trong tương lai.​

Mối liên quan giữa hệ khuẩn chí đường ruột và hội chứng tự kỷ đang ngày càng thu hút sự chú ý của các nhà nghiên cứu và chuyên gia y tế. Việc tìm hiểu về sự tác động của hệ vi sinh vật trong đường ruột đến sự phát triển não bộ có thể giúp mở ra những hướng đi mới trong việc điều trị và quản lý hội chứng này.

Hệ vi sinh đường ruột và hội chứng tự kỷ

Hội chứng tự kỷ là một rối loạn phát triển thần kinh rất phức tạp, thường được biểu hiện qua những khó khăn trong giao tiếp, tương tác xã hội và các hành vi lặp lại. Mặc dù nguyên nhân chính xác vẫn chưa được xác định, nhưng có nhiều yếu tố góp phần, bao gồm di truyền, môi trường, chế độ ăn uống. Và đặt biệt, trong thời gian gần đây các nhà khoa học cũng tìm thấy mối liên kết giữa mất cân bằng hệ khuẩn chí đường ruột và sự gia tăng các hành vi ở trẻ em mắc hội chứng tự kỉ.

Sự tương tác giữa hệ khuẩn chí và hệ thần kinh: trục não – ruột

Có một mô hình gọi là “trục não – ruột” thể hiện sự kết nối giữa hệ vi sinh đường ruột và hệ thần kinh. Các vi khuẩn trong đường ruột có thể gửi tín hiệu đến não bộ thông qua nhiều cơ chế khác nhau, như sản xuất hormone và chất dẫn truyền thần kinh. Sự thay đổi trong cấu trúc và chức năng của hệ khuẩn chí có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của não bộ và dẫn đến các triệu chứng của hội chứng tự kỷ.

Hệ khuẩn chí đường ruột khác biệt ở trẻ em mắc Hội chứng Tự kỷ

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng trẻ em mắc hội chứng tự kỷ thường có thành phần vi sinh vật đường ruột khác biệt so với trẻ em phát triển bình thường. Những khác biệt này có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển và hành vi của trẻ.

Trẻ em mắc hội chứng tự kỷ thường có sự suy giảm của các loại vi khuẩn có lợi như Bifidobacterium và Lactobacillus, trong khi lại có sự gia tăng của các loại vi khuẩn gây hại như Clostridium, Desulfovibrio. Sự mất cân bằng này có thể dẫn đến rối loạn tiêu hóa, có từ 40-70% trẻ tự kỉ có các vấn đề ở hệ tiêu hóa theo ghi nhận từ nhiều nghiên cứu khác nhau. Những triệu chứng rối loạn tiêu hóa thường gặp như táo bón, đau bụng, buồn nôn, đầy bụng, khó tiêu…

Nhưng không chỉ dừng lại ở đó, vi khuẩn đường ruột còn tham gia vào sự phát triển của hệ thần kinh. Chúng có khả năng sản xuất các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin và dopamine, có vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh tâm trạng và hành vi. Có tới trên 95% serotoni và 90% dopamin được sản xuất tại ruột. Những bất thường này có thể góp phần vào các triệu chứng của hội chứng tự kỷ. Ví dụ, một số trẻ có thể trải qua các triệu chứng như cáu gắt, lo âu hoặc thậm chí là hành vi tự gây hại, hay làm giảm tập trung chú ý.

Việc hiểu rõ hơn về mối liên quan giữa hệ vi sinh đường ruột và hành vi có thể giúp phát triển những phương pháp điều trị hiệu quả hơn.

Mất cân bằng hệ khuẩn chí đường ruột ảnh hưởng tới sự phát triển thần kinh và Hội chứng Tự kỷ bằng cách nào?

Một số cơ chế mà hệ khuẩn chí đường ruột có thể ảnh hưởng tới hội chứng tự kỉ bao gồm:

• Hormon và chất dẫn truyền thần kinh: Vi khuẩn đường ruột sản xuất các chất như serotonin, dopamine, và gamma-aminobutyric acid (GABA), ảnh hưởng đến tâm trạng và hành vi, có thể góp phần làm gia tăng các triệu chứng và hành vi ở trẻ tự kỉ.
• Tăng sản xuất độc tố: Một số nghiên cứu trên động vật đã chỉ ra rằng axit propionic (PPA), một sản phẩm của vi khuẩn đường ruột, khi tăng cao có thể dẫn đến hành vi tự kỷ. Hay độc tố do vi khuẩn gram âm tiết ra – Lipopolysaccharides (LPS) cũng có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch mạnh và gây viêm mạn tính dẫn tới tổn thương mô thần kinh.
• Rối loạn chuyển hóa: mất cân bằng hệ khuẩn chí đường ruột gây ra sự thay đổi trong quá trình hấp thụ và chuyển hóa các chất dinh dưỡng quan trọng cho sự phát triển thần kinh, như axit béo chuỗi ngắn (SCFAs).
• Viêm hệ thống: hệ vi khuẩn chí đường ruột bị rối loạn có thể làm tăng viêm nhiễm toàn cơ thể, trong đó có viêm thần kinh. Đồng thời, viêm nhiễm có thể làm suy yếu hàng rào máu não (blood-brain barrier), cho phép các chất độc hại xâm nhập vào não, ảnh hưởng đến chức năng thần kinh và hành vi.

Ứng dụng của liệu pháp điều chỉnh hệ khuẩn chí đường ruột trong điều trị tự kỷ

Liệu pháp điều chỉnh hệ khuẩn chí đường ruột đang trở thành một lĩnh vực hứa hẹn trong nghiên cứu và điều trị hội chứng tự kỷ. Các phương pháp như bổ sung probiotics, thay đổi chế độ ăn uống và sử dụng kháng sinh có thể mở ra những hướng đi mới trong việc hỗ trợ trẻ em mắc hội chứng này.

Liệu pháp probiotic

Bổ sung probiotics đã được nghiên cứu như một phương pháp điều trị tiềm năng cho trẻ mắc hội chứng tự kỷ. Nhiều nghiên cứu cho thấy rằng việc bổ sung các chủng lợi khuẩn có thể cải thiện tình trạng đường ruột và giảm bớt các triệu chứng hành vi. Tuy nhiên, không phải tất cả các loại probiotic đều có hiệu quả giống nhau.

Có hàng ngàn chủng lợi khuẩn đường ruột khác nhau, và mỗi chủng loài có những đặc tính riêng biệt dựa trên đích tác dụng của chúng. Hiện nay, một số công ty dược phẩm đã phát triển các dòng men chuyên biệt dành cho các rối loạn tâm thần như lo âu, trầm cảm và tự kỷ. Chế phẩm men này sẽ bao gồm các loại vi khuẩn được chọn lọc đặc hiệu dựa trên tác dụng của chúng đối với trục Não – Ruột là tốt nhất. Những chủng lợi khuẩn này có tên gọi là psychobiotics.

Điều chỉnh chế độ ăn uống

Thay đổi chế độ ăn uống có thể giúp điều chỉnh hệ khuẩn chí và cải thiện triệu chứng của hội chứng tự kỷ. Các chế độ ăn giàu chất xơ, trái cây, rau củ có thể hỗ trợ sự phát triển của vi khuẩn có lợi, từ đó cải thiện sức khỏe đường ruột và tinh thần. Tuy nhiên, cần có sự tư vấn từ chuyên gia dinh dưỡng để đảm bảo đầy đủ chất dinh dưỡng cho trẻ.

Sử dụng kháng sinh

Trong một số trường hợp, việc sử dụng kháng sinh có thể giúp điều trị các tình trạng rối loạn tiêu hóa liên quan đến hội chứng tự kỷ. Tuy nhiên, việc lạm dụng kháng sinh có thể gây ra sự mất cân bằng trong hệ khuẩn chí, vì vậy cần thận trọng khi áp dụng phương pháp này.

Cấy ghép phân

Cấy ghép phân là phương pháp sử dụng hệ vi sinh của một người khỏe mạnh (lấy từ phân đã qua xử lý y khoa) để đưa vào trong đường ruột của người bệnh thông qua đường uống. Một số báo cáo ca nghiên cứu ghép phân cho trẻ tự kỉ, kết hợp can thiệp tích cực ở trẻ tự kỷ đã mang lại sự cải thiện đáng ngạc nhiên. Tuy nhiên, phương pháp cấy ghép phân còn khá nhiều hạn chế như nguồn cho, kỹ thuật…nên chưa được phổ biến.

Kết luận

Mối liên quan giữa hệ khuẩn chí đường ruột và hội chứng tự kỷ là một lĩnh vực nghiên cứu thú vị và đầy tiềm năng. Mặc dù còn nhiều thách thức trong việc hiểu rõ hơn về mối liên hệ này, nhưng những phát hiện ban đầu đã mở ra hy vọng trong việc phát triển các phương pháp điều trị mới cho trẻ mắc hội chứng tự kỷ. Việc tối ưu hóa chế độ ăn uống và sử dụng probiotics có thể là những bước đi quan trọng trong việc cải thiện triệu chứng và chất lượng cuộc sống cho trẻ em mắc hội chứng này.

Trục não ruột là gì?

Trục não-ruột đề cập đến dòng thông tin 2 chiều giữa đường ruột và hệ thần kinh trung ương. Tương tác hai chiều này liên quan đến nhiều con đường khác nhau như con đường thần kinh, miễn dịch, chuyển hóa. Đó là một mạng lưới rất phức tạp, có thể dễ dàng bị phá vỡ bởi nhiều yếu tố khác nhau, chẳng hạn như môi trường, căng thẳng, thuốc kháng sinh, thậm chí là quá trình mang thai, sinh nở ở phụ nữ…

Hệ vi sinh vật đường ruột là một phần quan trọng của kết nối ruột-não này. Nó phát triển đồng thời với hệ thống thần kinh trung ương và có ảnh hưởng mạnh mẽ đến chức năng của thần kinh trung ương. Nhiều bằng chứng khoa học cho thấy rối loạn hệ vi sinh đường ruột có thể có một vai trò quan trọng trong nhiều bệnh tâm thần và thần kinh.

Khi hệ khuẩn chí mất cân bằng, hoạt động trục não ruột bị rối loạn có thể làm cho hàng rào vật lý giữa hệ thần kinh trung ương và hệ tim mạch yếu đi. Khi hàng rào máu não này bị rò rỉ, nó có thể dẫn đến tình trạng viêm thần kinh. Viêm thần kinh liên quan đến đường ruột có có thể dẫn đến sự phát triển của các bệnh như đa xơ cứng, đột quỵ, bệnh Alzheimer và bệnh Parkinson.

Bên cạnh đó, rối loạn hoạt động của trục não bộ bị rối loạn còn có thể thúc đẩy tình trạng béo phì thông qua việc gây ra những sự thay đổi về trao đổi chất, kiểm soát cảm giác no và hành vi ăn uống của chúng ta. Một nghiên cứu năm 2020 gần đây đã chứng minh tín hiệu bị gián đoạn trong trục não ruột có thể tạo ra sự ưa thích mạnh mẽ đối với hương vị của đường.

Trục não ruột hoạt động theo 3 con đường khác nhau:

Dây thần kinh phế vị

Ruột của chúng ta chứa gần 500 triệu tế bào thần kinh, được kết nối với não thông qua các dây thần kinh. Dây thần kinh phế vị là một trong những dây thần kinh lớn nhất kết nối đường tiêu hóa với hệ thần kinh và đóng nhiều vai trò quan trọng trong cơ thể. Nó có tác động trên phạm vi rộng đối với chứng viêm và thành phần hệ vi sinh vật trong ruột. Nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng tới chức năng của dây thần kinh phế vị. Ví dụ, căng thẳng tâm lý đặc biệt có hại với dây thần kinh phế vị và đã được chứng minh có liên quan đến sự phát triển của các rối loạn tiêu hóa như hội chứng ruột kích thích và bệnh viêm ruột.

Chất dẫn truyền thần kinh

Theo tiến sĩ Jess Braid: “Ruột sản xuất 90% hormone hạnh phúc serotonin, 50% dopamine tìm kiếm niềm vui, melatonin – hormone giấc ngủ và oxytocin, hormone âu yếm. Khi sự cân bằng của các sinh vật trong ruột của chúng ta bị sai lệch, nó có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và hành vi của chúng ta.”

Chất chuyển hóa do vi khuẩn tạo ra

Có một mối liên hệ đáng kể giữa trục ruột-não và mức độ nhạy cảm của chúng ta với căng thẳng. Căng thẳng mãn tính có thể gây ra các đợt trầm cảm và lo lắng. Người ta suy đoán rằng những người có sức khỏe đường ruột tốt có thể chịu được áp lực tốt hơn những người phải vật lộn với nó. Nhiều nghiên cứu cũng đã chỉ ra những thay đổi trong thời kỳ đầu đời đối với hệ vi sinh vật đường ruột do tiếp xúc với kháng sinh, thiếu bú mẹ, sinh mổ, nhiễm trùng, tiếp xúc với căng thẳng và các ảnh hưởng môi trường khác có thể dẫn đến những thay đổi lâu dài về sinh lý liên quan đến căng thẳng và hành vi.

Cải thiện hoạt động trục não ruột bằng cách bổ sung probiotic

Probiotics là các chủng vi khuẩn sống, khi bổ sung với lượng vừa đủ sẽ đem lại lợi ích cho sức khỏe. Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng, probiotic có thể điều chỉnh các rối loạn thần kinh và tâm thần thông qua trục ruột-não. Các loại men vi sinh ảnh hưởng nhiều nhất đến hoạt động của hệ thần kinh trung ương thường được gọi là “spychobiotic”. Nhiều nghiên cứu lâm sàng cho thấy những “psychobiotic” này có thể cải thiện các chức năng nhận thức cũng như các triệu chứng căng thẳng, lo lắng và trầm cảm.

Mặc dù probiotic có thể được bổ sung từ các thực phẩm lên men (sữa chua, dưa,…), nhưng bạn nên lựa chọn những chế phẩm probiotic được sản xuất chuyên biệt cho trục não ruột nếu đang gặp phải các vấn đề liên quan. Đây là những chế phẩm được bào chế riêng, gồm các chủng “psychobiotic” có tác dụng điều hòa trục não ruột, qua đó cải thiện các vấn đề về tiêu hóa như rối loạn tiêu hóa dai dẳng, hội chứng ruột kích thích và rối loạn tâm thần kinh như lo âu, trầm cảm.

Thực tế, đau dây thần kinh dạ dày không phải là một từ chính xác trong chẩn đoán bệnh, đây là cách gọi “nôm na” của bệnh đau dạ dày do các nguyên nhân tâm lý như stress, lo âu hoặc trầm cảm.

Thần kinh tác động tới hoạt động của dạ dày như thế nào?

Hoạt động bài tiết acid dịch vị tiêu hóa thức ăn của dạ dày được điều khiển bởi 2 yếu tố thần kinh:

• Thần kinh nội tại: là các đám rối Meissner nằm ngay dưới niêm mạc dạ dày, đám rối này làm bài tiết dịch vị dưới tác dụng kích thích của thức ăn trong dạ dày hoặc từ những kích thích của thần kinh trung ương.
• Thần kinh trung ương: là dây thần kinh phế vị, hay còn gọi là dây thần kinh số X. Dây thần kinh X làm bài tiết dịch vị dưới tác dụng kích thích của 2 loại phản xạ: phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện, các tác nhân gây nên 2 phản xạ này tương tự như trong cơ chế bài tiết nước bọt.

Như vậy, hoạt động bài tiết acid dạ dày phụ thuộc rất lớn vào các tín hiệu dẫn truyền thần kinh. Khi bị căng thẳng, cơ thể của chúng ta bật chế độ “chiến hay chạy” (Fight or Flight) – đây là một chế độ khá hữu ích giúp con người có thể sinh tồn dưới những điều kiện nguy hiểm. Ở chế độ này, các hóa chất trong cơ thể được bài tiết ra nhằm tăng tuần hoàn máu tới tim và não bộ để 2 cơ quan này hoạt động với công suất tối đa. Tuy nhiên, chính điều này sẽ làm giảm lưu lượng máu xuống đường tiêu hóa. Đồng thời, stress cũng kích hoạt dây thần kinh phế vị làm dạ dày tăng tiết acid nhiều hơn. Nếu tình trạng này xuất hiện thường xuyên, kéo dài sẽ làm lớp bảo vệ niêm mạc dạ dày bị ăn mòn, dẫn tới viêm loét dạ dày. Đồng thời, stress kéo dài cũng làm rối loạn nhu động co bóp của dạ dày, gây ra tình trạng ăn khó tiêu, buồn nôn, nôn, trào ngược dạ dày thực quản.

Phân biệt đau dây thần kinh dạ dày với đau dạ dày thông thường?

Đau dây thần kinh dạ dày hay đau dạ dày thực tế cùng chỉ một loại bệnh đó là viêm loét dạ dày. Tuy nhiên, điểm khác biệt là nguyên nhân gây đau dạ dày. Bệnh đau dạ dày có thể xảy ra do một số nguyên nhân khác nhau gồm: nhiễm khuẩn HP, stress, sử dụng thuốc (corticoid, NSAIDs), sử dụng rượu bia. Đau dây thần kinh dạ dày chính là viêm loét dạ dày do stress gây ra.

Người bệnh bị đau dây thần kinh dạ dày thường có các đặc điểm:

• Người bệnh được chẩn đoán mắc viêm loét dạ dày và không bị nhiễm khuẩn HP; hoặc nhiễm khuẩn HP đã được tiệt trừ nhưng không khỏi đau dạ dày
• Người bệnh bị đau dạ dày mặc dù chế độ sinh hoạt lành mạnh, không dùng rượu bia
• Đa số các trường hợp bị viêm dạ dày dai dẳng, điều trị không khỏi dứt điểm
• Người bệnh có biểu hiện căng thẳng hoặc lo lắng, mất ngủ
• Có các triệu chứng cơ thể của rối loạn lo âu/trầm cảm như: mệt mỏi, khó thở, hụt hơi, tim đập nhanh, đau đầu, vã mồ hôi…

Điều trị chứng đau dây thần kinh dạ dày

Thông thường, hầu hết các trường hợp đau dây thần kinh dạ dày có thể điều trị nội khoa (tức là điều trị bằng thuốc), kết hợp chế độ sinh hoạt, tập luyện thích hợp. Khi được chẩn đoán đau dây thần kinh dạ dày, bạn sẽ được bác sĩ kê đơn thuốc điều trị viêm dạ dày kết hợp các biện pháp hoặc thuốc để giảm căng thẳng, lo lắng.

• Đối với trường hợp bị căng thẳng, lo âu mức độ nhẹ: ưu tiên người bệnh tự điều chỉnh chế độ sinh hoạt, làm việc để tránh căng thẳng. Người bệnh cũng có thể lựa chọn các chế phẩm hỗ trợ để giảm lo âu. Hiện nay, một loại chế phẩm được ưu tiên sử dụng cho những người đau dạ dày do stress đó là loại probiotics (men vi sinh) điều hòa trục não ruột Cerebio. Đây là chế phẩm chứa hỗn hợp probiotics có tác dụng điều hòa hoạt động dẫn truyền tín hiệu thần kinh giữa não bộ và đường tiêu hóa, qua đó vừa giúp giảm căng thẳng, lo lắng, vừa cải thiện được các rối loạn ở đường tiêu hóa. Liệu pháp này được đánh giá là an toàn, đem lại hiệu quả cao cho người bị đau dây thần kinh dạ dày. Bạn có thể tìm hiểu thêm về loại probiotic này Tại đây.
• Trường hợp có biểu hiện rối loạn lo âu mức độ nặng hoặc có trầm cảm: người bệnh có thể được kê đơn thuốc an thần hoặc thuốc chống trầm cảm. Cần lưu ý các thuốc này có thể có tác dụng phụ và phải sử dụng theo đúng liều lượng cũng như lộ trình của bác sĩ kê đơn.
• Người bệnh nên: tập thể dục thường xuyên, tránh công việc quá căng thẳng, hạn chế thức khuya, không sử dụng rượu và các chất kích thích.

Ngoài ra, phương pháp điều trị ngoại khoa có thể được áp dụng trong các trường hợp bị đau dạ dày do stress không đáp ứng điều trị nội khoa, người bệnh có nguy cơ mắc các biến chứng của bệnh như xuất huyết, thủng dạ dày, ung thư dạ dày – thực quản. Theo phương pháp này, bác sĩ sẽ cắt dây thần kinh phế vị để hạn chế ảnh hưởng từ thần kinh trung ương xuống dạ dày của người bệnh. Tất nhiên, can thiệp ngoại khoa cũng sẽ kèm theo những nguy cơ rủi ro nhất đinh. Do vậy, người bệnh cần thảo luận kĩ với bác sĩ để quyết định phương pháp điều trị phù hợp.

Trên đây là những thông tin giúp bạn đọc hiểu thêm về chứng đau dây thần kinh dạ dày. Nếu cần tư vấn kĩ hơn, bạn có thể để lại câu hỏi hoặc gọi chúng tôi theo số hotline 0981.966.152.

DS. Quỳnh Anh

Một nghiên cứu mới được đăng tải trên tạp chí khoa học Nature, tổng hợp và phân tích dữ liệu từ dự án theo dõi sức khỏe của 500.000 người tại Anh. Các nhà nghiên cứu đã tập trung vào dữ liệu của 401 người, có hình ảnh não bộ được chụp trước và sau khi mắc Covid-19. Ảnh chụp sau được thực hiện trong khoảng thời gian trung bình là 141 ngày khi được chẩn đoán mắc bệnh. Các hình ảnh của nhóm 401 người này được so sánh với một nhóm khác gồm 384 người với những đặc điểm tương đương về tuổi tác, giới tính, sắc tộc và thời gian chụp ảnh não bộ.
Kết quả phân tích chỉ ra tác động đáng kể và có hại của virus SARS-CoV-2 đối với não bộ. Tác động được nhận thấy chủ yếu ở hệ thống limbic (nhóm các cấu trúc liên kết nằm sâu trong não bộ, có nhiệm vụ kiểm soát cảm xúc và hành vi của con người) và khứu giác. Ngoài ra, trong nghiên cứu hình ảnh mới, các chuyên gia phát hiện khả năng những thay đổi trong não bộ do nhiễm Covid-19 có thể dẫn tới hoặc đẩy nhanh tình trạng sa sút trí tuệ theo tuổi tác. Dù các nhà nghiên cứu không phát hiện trình trạng suy giảm trí nhớ ở các bệnh nhân Covid-19 thể nhẹ, nhưng chức năng điều hành của não bộ có suy giảm, trong đó có phản ứng nhận thức chung chậm đi.
Các nhà nghiên cứu cũng đã so sánh hình ảnh não bộ của các bệnh nhân mắc Covid-19 và những người mắc bệnh virus khác như cúm hoặc viêm phổi. Kết quả chỉ ra những thay đổi trong não bộ sau khi mắc Covid-19 cũng đáng kể hơn và khác biệt hơn so với những thay đổi ở não bộ sau khi mắc cúm hoặc viêm phổi.

Nhiều nghiên cứu khác cũng đã cung cấp những bằng chứng cho thấy ảnh hưởng Covid-19 đối với chức năng nhận thức. Kết quả theo dõi trên 200 bệnh nhân Covid-19 trong giai đoạn từ cuối 2020 đến đầu 2021 cho thấy, khoảng 2/3 số người bị bệnh Covid-19 đã xuất hiện các triệu chứng hậu Covid  (kéo dài hơn 12 tuần kể từ ngày xét nghiệm dương tính với virus SARS-CoV-2). Trong đó, 78% gặp vấn đề khó tập trung, 69% gặp vấn đề não sương mù, 68% xuất hiện các triệu chứng hay quên và khoảng 40% gặp khó khăn về ngôn ngữ như nói hoặc viết sai.

Nhiều người sau khi nhiễm Covid-19 gặp vấn đề về chức năng nhận thức

Những người xuất hiện các triệu chứng hậu Covid cũng gặp nhiều bất tiện, gián đoạn trong cuộc sống hằng ngày. Hơn một nửa số bệnh nhân Covid-19 tham gia nghiên cứu không thể làm việc thêm giờ và 1/3 số này mất việc vì bị ốm. Những kết quả này càng góp phần khẳng định một tác động có thật và có thể đánh giá được đang xảy ra với các bệnh nhân Covid-19. Đây là một bằng chứng quan trọng cho thấy bệnh nhân khỏi Covid-19 vẫn gặp những khó khăn về nhận thức, không nhất thiết là lo âu hay trầm cảm, những khó khăn về ghi nhớ cũng tác động tới cuộc sống hằng ngày của người bệnh.

Tuy những nghiên cứu chưa thể xác định chính xác nguyên nhân gây ra tình trạng này, nhưng có 2 giả thuyết được đặt ra. Thứ nhất là tình trạng viêm hệ thống kéo dài xảy ra khi nhiễm virus và tình trạng viêm này có thể tác động tới hành vi hoặc nhận thức theo những cách vẫn chưa được hiểu đầy đủ. Giả thuyết thứ 2 là virus có thể xâm nhập trực tiếp và làm tổn thương các tế bào não bộ.

Một số lời khuyên có thể giúp bạn cải thiện tình trạng giảm trí nhớ, mất tập trung sau nhiễm Covid-19:

Mời quý khán giả theo dõi Chương trình Phòng mạch FM – Phát sóng vào 17h ngày 1/5/2021

Khách mời chương trình: PGS.TS.Quách Trọng Đức – Phó chủ nhiệm Bộ môn Nội – ĐH Y dược TPHCM – Tổng thứ ký Hội khoa học Tiêu hóa TPHCM

Quý khán giả quan tâm và muốn được tư vấn trực tiếp cùng bác sĩ Quách Trọng Đức có thể bấm “Thích” hoặc “Theo dõi” Fanpage Cerebio để nhận thông báo khi có Chương trình mới phát sóng.

Nguồn: Chương trình Phòng mạch FM – VoH Radio

Dẫn chương trình: BTV Kim Ánh

Khách mời chương trình: ThS.BS Lê Đình Phương – Trưởng Khoa Nội tổng quát, Y học gia đình và kiểm tra sức khỏe, Bệnh viện FV
MC: BTV Kim Ánh

Nguồn: Chương trình Phòng mạch FM – VoH Radio

Dẫn chương trình: BTV Kim Ánh

Stress là gì?

Stress là phản ứng của cơ thể trước bất cứ một yêu cầu, áp lực hay một yếu tố tác động  nào đe dọa đến sự tồn tại lành mạnh của con người cả về thể chất lẫn tinh thần. Hay nói cách khác stress là khả năng đương đầu với các biến cố trong cuộc sống. Stress có thể xảy ra khi có một số yếu tố thuận lợi tác động như:

– Môi trường bên ngoài: Thời tiết, tiếng ồn, giao thông, bụi, và sự ô nhiễm…

– Những căng thẳng từ xã hội và gia đình: Thời hạn của công việc phải hoàn thành, các vấn đề tài chính, công việc, các bài trình bày, mâu thuẫu, yêu cầu về thời gian và sự tập trung sức lực vào công việc hay gia đình, mất mát người thân, mâu thuẫn trong gia đình, bạn bè…

– Các vấn đề về thể chất: Thay đổi cơ thể, ốm đau, không đủ chất dinh dưỡng…

– Loại hình thần kinh của bạn: Đôi khi, cách chúng ta suy nghĩ hay phiên giải những điều đã hoặc sẽ xảy ra đem đến cho chính mình rất nhiều căng thẳng. Thường đó là những suy nghĩ tiêu cực. Ví dụ: nếu trượt đại học, tương lai của tôi thật mù mịt; Nếu tôi không làm được thì mọi người sẽ cười chê tôi,…

Các dạng stress.

Stress có thể ảnh hưởng đến bạn ở cả hai hình thức: ngay tức khắc (stress cấp tính) và theo thời gian (stress mãn tính)

Stress cấp tính (ngắn hạn) là sự phản ứng lại trong chốc lát của cơ thể đến bất kỳ trạng thái nào mà có vẻ như cực kỳ khắt khe và nguy hiểm. Mức độ stress của bạn còn phụ thuộc vào stress dữ dội như thế nào, lần cuối cùng trong bao lâu và bạn đối phó với tình trạng đó ra sao.
Hầu như qua một thời gian, cơ thể bạn nhanh chóng được hồi phục do stress cấp tính. Nhưng căng thẳng có thể gây ra nhiều vấn đề nếu nó xảy ra quá thường xuyên hoặc nếu cơ thể bạn không có khả năng để hồi phục. Với những người có vấn đề về tim, stress cấp tính có thể gây ra triệu chứng rối loạn nhịp tim, thiếu máu cơ tim, thậm chí ngừng tim.

Stress mãn tính (dài hạn) gây ra bởi tình trạng căng thẳng hoặc các sự kiện kéo dài trong một thời gian dài. Điều này có thể bao gồm: có một công việc khó khăn hay đối phó với các dấu hiệu của bệnh mãn tính. Nếu bạn có vấn đề về sức khỏe trước đó, thì stress có thể làm nó tồi tệ hơn.

Tác động của stress tới hệ tiêu hóa

Tác động của stress tới hệ tiêu hóa không chỉ dừng lại ở khó tiêu. Stress  có thể khiến bạn bị viêm loét dạ dày tá tràng, chảy máu tiêu hóa, tiêu chảy, khô miệng, chán ăn, chậm tiêu, hơi thở hôi, rối loạn chức năng đại tràng. Trong đó, stress đóng vai trò lớn trong nhiều vấn đề về hội chứng rối loạn chức năng dạ dày ruột như: IBS, GERD,…

Dạ dày và ruột thực chất có nhiều tế bào thần kinh hơn toàn bộ cột sống, do đó các bác sĩ coi hệ tiêu hóa là một “bộ não nhỏ”. Một xa lộ các dây thần kinh nối trực tiếp từ não tới hệ tiêu hóa, và thông tin được truyền đi hai chiều. Serotonin là một hormon rất quan trọng kiểm soát tâm trạng con người. Điều đáng chú ý là khoảng 95% hormone này nằm trong hệ tiêu hóa chứ không phải ở não.

Khi bị stress nặng, não sản sinh ra các hormone làm ảnh hưởng tới hoạt động của hệ tiêu hóa, đồng thời sinh ra các steroid và andrenaline phục vụ cho việc chống chọi lại stress. Đôi khi các hormone này ảnh hưởng tới tâm trạng của bạn, làm cho bạn không muốn ăn gì khi bị stress, một số trường hợp lại kích thích cơn đói của bạn, làm cho bạn cảm thấy thèm ăn khi bị stress. Mỗi người có mức độ và cách thức phản ứng khác nhau với stress, tuy nhiên có một số ảnh hưởng chung mà stress tác động lên hệ tiêu hóa.

Nếu bạn có các vấn đề về dạ dày như bệnh trào ngược dạ dày, bệnh viêm loét dạ dày, chứng ruột bị kích thích, bạn dễ bị stress và ngược lại, stress có thể gây ra bệnh tiêu hóa và làm nặng hơn các triệu chứng.
Stress có thể gây ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương (nơi kiểm soát quá trình tiêu hóa),  ảnh hưởng tới nhu động ruột, ợ nóng, cản trở miễn dịch của đường ruột. Ngoài ra, stress còn góp phần gây ra các vấn đề về tiêu hóa sau: khó tiêu, trào ngược dạ dày, loét dạ dày-tá tràng, viêm đại tràng và bệnh Crohn…

Một lượng lớn bằng chứng ủng hộ cho giả thuyết về mối liên hệ giữa rối loạn hệ khuẩn chí đường ruột và bệnh tự kỉ. Có rất nhiều bệnh nhân mắc rối loạn phổ tự kỉ bị mất cân bằng hệ khuẩn chí đường ruột như thiếu hụt lợi khuẩn Bifidobacterium longum và dư thừa hại khuẩn Clostridium spp., Candida albicans – điều này có thể liên quan tới tình trạng viêm ruột và tăng tính thấm hàng rào biểu mô ruột non. Ngoài ra, bệnh tiêu hóa mắc kèm và rối loạn hệ khuẩn chí đường ruột phổ biến hơn ở trẻ mắc tự kỉ. Mặc dù vậy, các cơ chế liên quan và đóng góp của hệ khuẩn chí đường ruột vào sự phát triển hội chứng tự kỉ còn chưa được hiểu rõ.

Tuy nhiên, một bước tiến có thể mang tính quyết định đã được thực hiện. Trong một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Science Advances, một nhóm nghiên cứu đã so sánh hệ vi sinh vật đường ruột của 39 trẻ bị rối loạn phổ tự kỉ (ASD) với 40 trẻ bình thường ở cùng độ tuổi và giới tính. Phân tích đầu tiên cho thấy sự khác biệt về 18 loài vi khuẩn giữa hai nhóm này nhưng không thể giải thích vai trò chính xác của hệ vi sinh vật đường ruột trong sự phát triển của bệnh. Để kiểm soát sự đa dạng của hệ khuẩn chí đường ruột giữa những cá thể khác nhau, các nhà nghiên cứu đã phát triển một chiến lược bao gồm ghép cặp mỗi bệnh nhân ASD với một đối chứng dựa trên hồ sơ trao đổi chất của hệ vi khuẩn chí đường ruột. Một nhóm thuần tập gồm 65 cặp đã được tạo ra, phân tích metagenomic quần thể vi sinh vật được thực hiện để xác định các con đường trao đổi chất khác nhau giữa hai nhóm.

Trong 96 con đường trao đổi chất liên quan tới bệnh tự kỉ, có 5 con đường liên quan tới thải độc đường ruột bị thiếu hụt đáng kể so với nhóm chứng, và 8 enzym liên quan tới phân hủy độc tố trong thuốc trừ sâu, phụ gia thực phẩm. Các nhà nghiên cứu tin rằng, sự suy giảm chức năng thải độc này ở trẻ tự kỉ góp phần vào rối loạn chức năng ti thể, có thể ảnh hưởng tới tất cả các mô, bao gồm mô não. Dựa trên những dữ liệu này, các nhà nghiên cứu đã xây dựng một mô hình chẩn đoán có khả năng phân biệt trẻ ASD với các đối chứng với độ chính xác 88%.

Hệ khuẩn chí đường ruột mất cân bằng có thể đóng vai trò trong bệnh tự kỉ

Sự tăng tính thấm đường ruột

Phát hiện này có thể giải thích tại sao trẻ em bị ASD rất dễ bị tổn thương bởi các chất độc từ môi trường và cho thấy rằng quá trình giải độc đường ruột bị suy giảm ở bệnh nhân ASD có thể liên quan đến sự phát triển của bệnh. Tuy nhiên, lý do của sự thiếu sót trong giải độc vi sinh vẫn chưa rõ ràng. Một giả thuyết chỉ ra rằng rối loạn sinh học đường ruột, bằng cách làm tăng tính thấm của ruột, cho phép các chất độc trong môi trường xâm nhập vào máu. Bên cạnh các tác động khác, những chất độc này có thể làm thay đổi các ty thể trong não. Theo các tác giả của nghiên cứu, giả thuyết này nếu được xác nhận có thể mở đường cho các chiến lược điều trị mới nhằm khôi phục khả năng giải độc của vi sinh vật ở bệnh nhân ASD.

Nguồn: 

Zhang M, Chu Y, Meng Q et al. A quasi-paired cohort strategy reveals the impaired detoxifying function of microbes in the gut of autistic children. Sci. Adv. 2020; 6 : eaba3760