Hỏi đáp quanh vấn đề trầm cảm – 20 câu hỏi thường gặp

Bs. Lê Đình Phương – Bệnh viện FV trả lời các câu hỏi thắc mắc xoay quanh vấn đề trầm cảm. Mời bạn đọc theo dõi.

1. Trầm cảm là bệnh của cuộc sống hiện đại?

SAI: 500 năm trước công nguyên, Hypocrates đã mô tả những trường hợp trầm cảm đầu tiên và dùng chữ melancholia (chứng mật đen) để chỉ tình trạng này. Ngày nay, từ “melancholic” dùng để chỉ những trạng thái buồn sầu, u uất.

Ảnh: Vua Saul tự sát bằng đâm kiếm vào người. Đây là trường hợp TRẦM CẢM đầu tiên được mô tả trong Thánh Kinh

2. Trầm cảm phổ biến hơn ở đô thị?

ĐÚNG và SAI: Ở nông thôn, bệnh trầm cảm có thể biểu hiện qua nhiều hình thái khác nhau và không được nhận ra từ chính người bệnh cũng như từ nhân viên y tế.

3. Trầm cảm là bệnh hiếm gặp?

SAI: Trầm cảm là bệnh lý phổ biến thứ hai trong Nội khoa, chỉ sau Cao huyết áp, ngang với nhồi máu cơ tim.

• 10% bệnh nhân ngoại trú có trầm cảm nặng
• Xuất độ: 5.7% (nam), 11.7% (nữ)

WHO cho biết hiện nay trên thế giới đã có hơn 350 triệu người đang mắc bệnh trầm cảm và mỗi năm có khoảng 1 triệu người tự tử (trung bình mỗi ngày có 2900 người tự tử). Trầm cảm được ví như phần nổi của một tảng băng, chỉ 1/3 trường hợp được chẩn đoán và điều trị.

4. Tự sát thường do trầm cảm?

ĐÚNG: 2/3 trường hợp tự sát có nguồn gốc từ trầm cảm

5. Trầm cảm có yếu tố gia đình?

ĐÚNG. 

Nhưng rất khó phân biệt là familial factor (yếu tố gia đình do chung một điều kiện sống, khi tách ra sẽ hết) hay do di truyền (genetics, nằm trong gene, chạy trời cũng không tránh khỏi)

Hai chị em diễn viên Hàn Quốc Choi Jin Sin, cùng tự sát do TRẦM CẢM

 6. Tự sát do trầm cảm thường có dấu hiệu báo trước?

ĐÚNG: Danh họa Vincent van Gogh mắc chứng khủng hoảng tâm thần kéo dài, những bất ổn đó được thể hiện qua các tác phẩm nghệ thuật của ông. Bên dưới là hai bức tranh Van Gogh vẽ chẳng bao lâu trước khi tự sát.

Sorrowing old man (Tại ngưỡng cửa vĩnh hằng)

Chân dung tự họa (Van Gogh sau khi tự cắt tai của mình)

7. Thái độ khi người bệnh muốn tự sát?

Ý nghĩ về cái chết (death thoughts) rất phổ biến ở người bệnh trầm cảm. Tuy nhiên, chỉ cần điều trị tâm lý và thuốc men, mọi chuyện sẽ ổn.

Thế nhưng, đối với các trường hợp có kế hoạch tự sát (mua thuốc ngủ, cất dây thừng, mua xăng, đứng trên các ban công, tòa nhà cao tầng…) là một cấp cứu khẩn cấp và đòi hỏi phải cách ly người bệnh ngay lập tức.

8. Người thành đạt thì không trầm cảm. Món này chỉ dành cho những người thất bại trong cuộc sống?

SAI: Trong danh sách những bệnh nhân trầm cảm lừng danh của nhân loại, người ta thấy có tên Jack London, Stefan Zweig, Ernest Hemingway, Van Gogh… Trong cuốn Martin Eden, được xem là tự truyện của Jack London, nhân vật chính trầm mình tự vẫn sau khi đã bước lên đài danh vọng tiền tài.

9. Chẩn đoán trầm cảm thường bị bỏ sót

ĐÚNG: Chỉ 1/3 trường hợp trầm cảm được chẩn đoán và điều trị đúng. 2/3 bị bỏ sót hay nhầm lẫn qua những bệnh lý khác vi những lý do sau:

• Xem trầm cảm là một “social stigmata” nên xấu hổ, không đi khám, không khai bệnh
• BS lẫn BN đều thiếu kiến thức về bệnh
• Triệu chứng của bệnh rất phân tán

10. Biểu hiện của trầm cảm khi nào cũng rầu rầu, chán đời, cau có, cáu gắt…?

SAI: Các triệu chứng mà y học gọi là rối loạn khí sắc, trầm uất… thường chỉ gặp ở giai đoạn sau của bệnh, khi người bệnh đủ nặng để đi gặp bác sỹ tâm lý.

Ở giai đoạn đầu, bệnh thường biểu hiện bằng những triệu chứng tâm thể (psycho-motor) phân tán và không liên quan gì tới thần kinh, chẳng hạn như tức ngực, nhức mỏi tay chân, đau khớp… Những triệu chứng này làm bệnh nhân rất khổ sở, chạy vòng quanh với đủ thứ chuyên khoa (ngoài chuyên khoa tâm lý) và hậu quả là chẩn đoán thường không chính xác. Do đó, trong một khảo sát, hơn 50% bác sỹ gia đình của California có nhu cầu cần học thêm về trầm cảm.

11. Cần phải làm rất nhiều xét nghiệm để xác định trầm cảm

SAI: Chẩn đoán trầm cảm dựa trên bộ câu hỏi DSM IV của Hoa Kỳ. Nếu có cả 2 tiêu chuẩn chính (hàng trên cùng) hay 5/9 triệu chứng tổng cộng và kéo dài liên tục trên 2 tuần.

12. Điều trị trầm cảm thường rất khó khăn, tốn kém

SAI: Với những tiến bộ hiện nay với điều trị thuốc và tâm lý, khả năng điều trị thành công là > 80%. Lúc đó, người bệnh sẽ thấy mạnh giỏi, yêu đời, vui vẻ… trở lại. Và điều trị trầm cảm không được xem là đặc quyền của các bác sỹ tâm lý nữa, mà các bác sỹ nội tổng quát, bác sỹ nội khoa… cũng có khả năng điều trị trầm cảm từ giai đoạn sớm của bệnh.

Ở Việt nam, có thể điều trị với chi phí khoảng 200.000 VND tiền thuốc mỗi tháng! (tối thiểu)

13. Chỉ cần uống thuốc vài bữa là đời lại đep?

SAI: Hiệu quả cải thiện khí sắc, tinh thần thường chỉ thấy rõ sau 4-8 tuần. Trước đó, người bệnh phải chịu đựng một số tác dụng phụ như buồn ngủ, chóng mặt, buồn nôn… (thường nhẹ và thoáng qua) trong 1-2 tuần đầu. Thậm chí, xung động tự sát còn tăng lên sau khi bắt đầu uống thuốc.

Do đó, phải giải thích cho BN và người thân để vượt qua giai đoạn đầu khó khăn này.

14. Uống thuốc vài tháng là xong

SAI: trầm cảm tự nó là một bệnh tái phát. Tỉ lệ tái phát là 50% trong lần đầu tiên. Nếu đã tái phát 3 lần hay đã có tự tử, tỷ lệ tái phát là 100%. Một số trường hợp trầm cảm, đặc biệt sau khi có tang của người thân, có thể tự hồi phục từ từ sau khi nguôi ngoai.

Hệ quả: bệnh nhân phải uống thuốc ít nhất 1-2 năm để ngừa tái phát, thậm chí uống thuốc cả đời nếu cần thiết.

15. Bệnh mà phải uống cả đời là bệnh nặng

SAI: Vô số bệnh lý mà y khoa không giải quyết tiệt nọc đều phải uống thuốc mãn đời với như: cao huyết áp, tiểu đường, liệt dương, trầm cảm… đều là những bệnh mạn tính. Việc sử dụng thuốc, mặc dù phải kéo dài nhưng đem lại những lợi ích rất to lớn.

16. Nên xem trầm cảm là một bệnh lý, không phải là một khuyết tật về tâm lý

ĐÚNG: Tuy cơ chế đích xác của trầm cảm chưa được hiểu rõ tường tận, người ta đã thống nhất một hiện tượng là có sự suy giảm nồng độ những chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ như serotonine, dopamine… Từ đó, cơ chế trầm cảm được xem là hậu quả tương tác giữa ba yếu tố di truyền, gia đình và xã hội.

Tuy nhiên, trong quá khứ, người bệnh trầm cảm với những biểu hiện của bệnh là mục tiêu chụp mũ  của  xác hội như: thiếu tinh thần lạc quan, không hòa đồng, không có ý chí phấn đấu…Đồng thời, do mặc cảm bệnh tâm thần, 1/3 người bệnh TRẦM CẢM cũng từ chối chẩn đoán này.

17. Bữa nào buồn buồn tôi mới cần uống thuốc, vui thì khỏi uống?

SAI: Điều trị trầm cảm là một trị liệu lâu dài, ít nhất trong 1-2 năm và đòi hỏi phải uống thuốc liên tục để tránh tái phát. Nếu không rơi vào chỉ định phải uống thuốc cả đời, việc ngưng thuốc từ từ, giảm liều rất chậm cho đến lúc ngưng hẳn phải do bác sỹ quyết định. Ngưng thuốc đột ngột sẽ dẫn đến những triệu chứng rất kỳ lạ, thậm chí các triệu chứng bệnh trầm cảm có thể quay lại ở mức độ nặng hơn.

18. Như vậy thuốc trầm cảm có thể gây nghiện?

SAI: Các thuốc chống trầm cảm không gây nghiện hay lệ thuộc. Tuy nhiên, vì bản chất của bệnh trầm cảm là tái phát, nên nếu ngưng thuốc không đúng cách hay ngưng thuốc đột ngột, các triệu chứng của bệnh sẽ quay lại rất nhanh, thậm chí còn nặng hơn trước.

19. Các thuốc ngủ, thuốc an thần rất hữu ích để điều trị TRẦM CẢM?

SAI: Các thuốc này có thể làm giảm những triệu chứng căng thẳng, lo âu, mất ngủ… trong giai đoạn đầu của bệnh. Tuy nhiên, chúng chỉ dừng lại ở mức độ điều trị triệu chứng, không có tác dụng làm cải thiện hay bình ổn khí sắc. Ngoài ra, nếu bị lạm dụng, chúng có thể gây nghiện, lệ thuộc vào thuốc.

20. Trầm cảm có nguyên nhân đơn thuần là rối nhiễu tâm lý

SAI: Một số bệnh lý có thể có triệu chứng trầm cảm là biểu hiện ban đầu, bên cạnh những triệu chứng khác: viêm gan siêu vi C, các thuốc Interferon, nghiện rượu, nghiện ma tuý…

BS. Lê Đình Phương

Trưởng Khoa Nội Tổng quát và YHGĐ Bệnh viện FV