Sử dụng probiotic để điều trị trầm cảm

Trầm cảm là một bệnh lý phổ biến đang ảnh hưởng tới 350 triệu người trên thế giới và có thể gây ra những hậu quả vô cùng nghiêm trọng. Trong thời gian gần đây, probiotics được các nhà nghiên cứu đánh giá là một phương pháp tiềm năng để giúp ngăn ngừa và điều trị trầm cảm.

Trầm cảm – gánh nặng toàn cầu

Khảo sát về tình trạng sức khỏe tâm thần thế giới được thực hiện trên 17 quốc gia khác nhau, ước tính có khoảng 20% người đã từng trải qua một giai đoạn trầm cảm. Mỗi năm trên thế giới có khoảng 1 triệu người chết do tự tử và 70% trong số đó có liên quan tới trầm cảm. Trong khi đó, cứ tương ứng với 1 ca tự sát thành công thì có tới hơn 20 người khác đang cố gắng tìm cách kết liễu mạng sống của họ.

Hiện nay, có ba nhóm thuốc điều trị trầm cảm chính, tuy nhiên điều không may mắn là không phải lúc nào sử dụng thuốc cũng đạt được hiệu quả đầy đủ. Hơn nữa, điều trị với thuốc thường đi kèm các tác dụng phụ khó chịu. Một cuộc khảo sát trong số 1.892 người sử dụng thuốc chống trầm cảm cho thấy, có tới 50% trong số họ gặp thêm các vấn đề tâm lý mới gây ra bởi các loại thuốc họ đang sử dụng. Tác dụng phụ này có thể chấp nhận được khi sử dụng thuốc chống trầm cảm cho những trường hợp mắc trầm cảm nặng, tuy nhiên với những trường hợp trầm cảm nhẹ thì khó chấp nhận hơn.

Thuốc chống trầm cảm cho hiệu quả chậm sau 4-6 tuần, trong khi đó tác dụng phụ khiến 50% bệnh nhân bỏ thuốc trong tháng đầu tiên sử dụng.

Mức độ phổ biến và sự phức tạp trong điều trị trầm cảm đòi hỏi cần có các biện pháp bổ sung để nâng cao hơn nữa chất lượng điều trị.

Mối liên quan giữa hệ khuẩn chí đường ruột và trầm cảm

Cơ thể chúng ta tồn tại một hệ sinh thái các vi sinh vật vô cùng phong phú với hơn 1000 loài khác nhau phân bố khắp nơi từ bề mặt da, tới niêm mạc đường hô hấp và tiêu hóa. Trong đó ruột được ví như là “thủ đô” của hệ vi sinh vật này, 90% các vi sinh vật phân bố tại đây. Hệ khuẩn chí đường ruột đóng một vai trò quan trọng đối với sức khỏe con người, nó có thể liên quan tới nhiều vấn đề khác nhau bao gồm:

• Sức khỏe đường tiêu hóa như viêm dạ dày, tiêu chảy, hội chứng ruột kích thích, bệnh viêm ruột (Crohn, viêm dạ dày tràng), thậm chí ung thư đại trực tràng
• Hệ miễn dịch: dị ứng thực phẩm, bệnh hen suyễn, chàm
• Chuyển hóa: thừa cân, béo phì
• Tình trạng sức khỏe tâm thần: lo lắng, trầm cảm và chứng tự kỷ

Trong khoảng 10 năm trở lại đây, ảnh hưởng của hệ khuẩn chí đường ruột đối với sức khỏe tâm thần là một trong các vấn đề nhận được sự quan tâm nhiều nhất của các nhà khoa học. Các nghiên cứu cho thấy, thành phần của hệ khuẩn chí đường ruột giúp giữ cho thành ruột khỏe mạnh và dường như đóng vai trò quan trọng trong phòng chống trầm cảm.

(Nếu bạn đọc muốn tìm hiểu kỹ và rõ hơn về hệ khuẩn chí đường ruột vui lòng xem tại link: Hệ khuẩn chí đường ruột là gì?)

Mối tương tác giữa não – ruột và hệ khuẩn chí đường ruột    

Ruột hoạt động giống như một “bộ não thứ hai” của cơ thế với một hệ thống từ 200-600 triệu tế bào thần kinh được phân bố rải rác khắp đường tiêu hóa – còn được gọi là hệ thần kinh ruột (ENS). Hệ thần kinh ruột kiểm soát nhu động ruột, sự trao đổi chất qua bề mặt niêm mạc và sản xuất các nội tiết tố đường ruột. Không chỉ hoạt động một cách độc lập, hệ thống thần kinh ruột còn kết nối chặt chẽ với hệ thần kinh trung ương thông qua dây thần kinh phế vị (dây thần kinh X), qua đó dẫn truyền các tín hiệu từ ruột tới não và ngược lại. Tương tác giữa hệ thần kinh ruột với thần kinh trung ương là một tương tác hai chiều, còn được gọi là Trục Não – Ruột. Sự tồn tại của Trục Não – Ruột giải thích cho chúng ta vì sao khi tâm trạng căng thẳng, sợ hãi chúng ta lại có thể cảm nhận được ở ruột, xuất hiện những cơn đau bụng, tiêu chảy, táo bón,…Ngược lại, những bệnh nhân mắc các bệnh về tâm thần như rối loạn lo âu, trầm cảm, tự kỷ…lại thường hay mắc kèm vấn đề ở đường tiêu hóa như rối loạn tiêu hóa, hội chứng ruột kích thích, viêm ruột.

Mối tương tác giữa não và ruột là rõ ràng, nhưng hệ vi sinh đường ruột đóng một vai trò quan trọng trong tương tác này và ảnh hưởng đến tính nhạy cảm của một người đối với stress, trầm cảm.

Vai trò của hệ khuẩn chí đường ruột đối với chức năng của đường ruột và não bộ

Hệ khuẩn chí đường ruột đóng vai trò quan trọng trong hoạt động sinh lý bình thường của ruột. Đặc biệt chúng giúp bảo vệ tính toàn vẹn của hàng rào biểu mô ruột non – tấm lưới bảo vệ ngăn cách giữa môi trường bên ngoài và bên trong của cơ thể. Chức năng của hàng rào biểu mô ruột non liên quan mật thiết với các rối loạn tâm thần kinh, bao gồm cả trầm cảm.

Khi cân bằng hệ khuẩn chí đường ruột bị phá vỡ bởi một lý do nào đó, chẳng hạn do stress, sử dụng kháng sinh, nhiễm khuẩn… sẽ dẫn tới suy giảm chức năng hàng rào biểu mô ruột non, biểu hiện bởi sự tăng tính thấm đường ruột qua những “điểm rò rỉ” trên lớp niêm mạc bảo vệ ruột. Khi đó, các độc tố là kháng nguyên của vi khuẩn, chẳng hạn như lipopolysaccharides (LPS), có thể xâm nhập vào cơ thể với số lượng nhiều hơn bình thường. Những kháng nguyên này liên tục kích hoạt hệ miễn dịch của cơ thể tạo ra những chất gây viêm với lượng nhỏ, gọi là phản ứng viêm cấp thấp. Tình trạng viêm cấp thấp này kích hoạt sự hoạt hóa của các tế bào thần kinh và giải phóng các chất tiền viêm, được gọi là cytokine đi vào máu. Trong não, các cytokine tiền viêm này ức chế sự sản xuất serotonin và melatonin, có thể dẫn đến các dấu hiệu trầm cảm, bao gồm mất ngủ, giảm tình dục và rối loạn ăn uống…

Các nghiên cứu cho thấy, ở những người bị stress, trầm cảm, tự kỷ có sự sụt giảm của các vi khuẩn có lợi, đặc biệt là hai chủng Bifidobaterium và Lactobacillus. Chính vì vậy, các nhà nghiên cứu cho rằng, bổ sung probiotics có thể sẽ giúp ích cho việc điều trị trầm cảm.

(Nếu bạn chưa hiểu rõ về bệnh trầm cảm hãy tham khảo các thông tin chung về bệnh trầm cảm để có cái nhìn tổng quát và đúng về bệnh)

Các bằng chứng cho thấy probiotics giúp giảm trầm cảm

Hiệu quả tích cực của các chế phẩm sinh học trong điều trị trầm cảm đã được công nhận trong những nghiên cứu gần đây. Một nghiên cứu phân tích gộp trên 10 thử nghiệm lâm sàng với tổng cộng 1349 bệnh nhân sử dụng probiotics và giả dược cho thấy: bổ sung probiotic giúp cải thiện tâm trạng ở những người bị trầm cảm ở mức độ từ nhẹ đến vừa.

Một nghiên cứu phân tích gộp khác gồm 10 thử nghiệm lâm sàng trên 1235 người, trong đó có cả những bệnh nhân bị trầm cảm nặng cho thấy: bổ sung probiotics giúp cải thiện tâm trạng, nhận thức và giảm stress, lo lắng.

Phát triển và ứng dụng probiotics trong điều trị trầm cảm

Mặc dù các kết quả chung cho thấy probiotic có thể tác động tích cực lên thần kinh trung ương và cải thiện các triệu chứng về mặt tâm lý, nhận thức, hành vi của bệnh nhân trầm cảm. Tuy nhiên trong một số nghiên cứu lại không ghi nhận thấy tác dụng này. Chính vì vậy mà các nhà khoa học đã đặt ra giả thiết, phải chăng chỉ có một số chủng loại vi khuẩn nhất định mới có tác dụng trên chức năng não bộ, và phải bổ sung với một lượng đủ thì mới đem lại hiệu quả. Điều này đã dẫn tới một khái niệm mới hoàn toàn được đưa ra vào năm 2013 đó là Psychobiotics:

Probiotics được cho là có tác động tích cực trên thần kinh trung ương nhờ khả năng giúp tăng cường tính toàn vẹn của hàng rào biểu mô ruột non, qua đó ngăn chặn các nội độc tố đi vào máu dẫn đến tình trạng viêm thần kinh. Bên cạnh đó, probiotics còn sản xuất ra trytophan – là chất cần thiết để tạo ra serotonin (loại hormon “hạnh phúc” bị suy giảm trong trầm cảm).

Dựa trên cơ chế tác dụng chính của probiotics lên thần kinh trung ương, các nhà nghiên cứu của Winclove (Hà Lan) đã tập trung phát triển công thức probiotic bao gồm các chủng lợi khuẩn đặc biệt nhằm có tác dụng tăng cường chức năng bảo vệ của hàng rào biểu mô ruột và điều hòa đáp ứng miễn dịch nhằm ngăn chặn tình trạng viêm thần kinh xảy ra. Công thức đặc biệt này có tên gọi là Ecologic Barrier.

Những nghiên cứu lâm sàng cho thấy tác động tích cực của Ecologic Barrier trên chức năng não bộ, bao gồm giảm các triệu chứng trầm cảm, buồn bã, cải thiện khả năng ghi nhớ sau stress. Hiện nay, Ecologic Barrier được ứng dụng để góp phần ngăn ngừa và giúp giảm triệu chứng trầm cảm trên nhiều quốc gia trên thế giới.

DS.Thu Trang tổng hợp